ks. dr hab. Jan Kochel, prof. UO

WT Uniwersytetu Opolskiego

Lectio divina w duszpasterstwie młodzieży i dorosłych

Dzieło Biblijne im. Jana Pawła II

Benedykt XVI w najnowszej adhortacji O Słowie Bożym w życiu i misji Kościoła zaleca „«intensywniejsze duszpasterstwo biblijne» nie jako jedną z form duszpasterstwa, lecz jako biblijną animację całego duszpasterstwa. Nie chodzi więc o zorganizowanie paru dodatkowych spotkań w parafii i lub diecezji, ale o zweryfikowanie, czy zwyczajna działalność naszych wspólnot chrześcijańskich, w parafiach, w stowarzyszeniach i ruchach rzeczywiście ma na celu osobiste spotkanie z Chrystusem, objawiającym się nam w swoim słowie” (VD 73; por. 75)[1]. Taka biblijna animacja całego duszpasterstwa przyczyni się do lepszego poznania osoby Chrystusa i pełni Objawienia Bożego. Wcześniej w Orędziu końcowym Ojcowie Synodu  wskazali na cztery wymiary obecności słowa Bożego w życiu i misji Kościoła: głos Słowa (Objawienie) – oblicze Słowa (Jezus Chrystus) – dom Słowa (Kościół) – drogę Słowa (Misja)[2]. Biblia nie jest zatem zamkniętą księgą, lecz ma swój dynamizm, żyje, owocuje, przynosi plon (Łk 8,8; Mt 13,8). Żywe Słowo obecne jest w Kościele, wciąż na nowo go oczyszcza, odradza i dynamizuje. Trzeba zauważyć także dobre owoce Słowa w naszej polskiej rzeczywistości. W ostatnim czasie powstało wiele nowych inicjatyw, stowarzyszeń, kręgów biblijnych i domów formacji, gdzie słowo Boże „[rozszerza] się coraz bardziej” (Dz 6,7; 12,24). Nowy impuls w apostolacie biblijnym wniósł prawdziwy renesans metody lectio divina[3]. Idąc za tą intuicją, chcemy wskazać konkretne dzieła – inicjatywy, w których praktyka medytacyjnej lektury słowa Bożego otrzymała sprzyjający klimat dla dynamicznego rozwoju.

1. Dzieło Biblijne im. Jana Pawła II

W 2006 r. Konferencja Episkopatu Polski erygowała Dzieło Biblijne im. Jana Pawła II. Jest to publiczne stowarzyszenie wiernych o zasięgu ogólnopolskim, które może działać na terenie poszczególnych diecezji za zgodą biskupa diecezjalnego, może też – dla pełniejszej realizacji swej misji – nawiązywać współpracę z innymi organizacjami (krajowymi i zagranicznymi) o podobnych celach. Podstawowym zadaniem Dzieła Biblijnego jest pogłębianie rozumienia Objawienia Pańskiego zgodnie z nauką Kościoła oraz kształtowanie duchowości i kultury biblijnej w duszpasterstwie, szczególnie katechezie, a także w formacji indywidualnej wiernych (por. Statut art. 1. 7. 9)[4]. Podobne dzieła od lat rozwijają się w innych krajach europejskich, np. niemieckie Bibelwerk, którego założenia odnoszą się raczej do wydawania i rozpowszechniania Pisma Świętego czy włoskie inicjatywy lokalne, np. mediolański apostolat biblijny z ciekawą propozycją Grup słuchania Słowa (Gruppi di ascolto della Parola)[5].

Polskie Dzieło Biblijne opracowuje komentarze do Pisma Świętego uwzględniające potrzeby duszpasterskie głównie w zakresie katechizacji i praktyki lectio divina, czyli modlitewnego i medytacyjnego czytania Pisma Świętego. Organizuje konferencje, warsztaty, kursy, dni skupienia i rekolekcje; kongresy, wystawy, konkursy i olimpiady biblijne. Współpracuje z katolickimi ośrodkami apostolstwa biblijnego, z osobami i instytucjami popularyzującymi wiedzę biblijną w mediach i na polu działalności wydawniczej oraz z organizatorami pielgrzymek do Ziemi Świętej. Podejmuje współpracę ze szkołami, z wyższymi uczelniami katolickimi oraz z naukowymi stowarzyszeniami o inspiracji chrześcijańskiej. Prowadzi również popularną stronę internetową, w której można znaleźć m.in. odpowiedzi na pytania związane z Biblią, recenzje najnowszych publikacji o tematyce biblijno-teologicznej. Dzieło proponuje działalność szkoleniową w zakresie języków biblijnych i innych nauk biblijnych oraz działalność wydawniczą (Statut art. 10). Zakres działania stowarzyszenia jest więc bardzo szeroki.

Niewątpliwie patronat Sługi Bożego Jana Pawła II nobilituje i zobowiązuje wszystkich członków Stowarzyszenia do aktywnej i odpowiedzialnej posługi Słowa (Łk 1,2). We wrześniu 2004 roku Ojciec św. osobiście pobłogosławił Polskiemu Dziełu Biblijnemu. „Nasze odniesienie do Papieża, który dokonał przełomu w biblistyce, jest więc w pełni uzasadnione” – powiedział przewodniczący Dzieła ks. prof. Henryk Witczyk (KUL). Jan Paweł II najlepiej rozumiał potrzebę rzetelnej interpretacji Pisma Świętego w Kościele. On też stale wzywał do aktywnego apostolatu biblijnego. W swoim przemówieniu na temat interpretacji Biblii w Kościele apelował: „egzegeza katolicka musi (…) przede wszystkim pomagać ludowi chrześcijańskiemu pojąć w sposób bardziej jasny słowo Boże zawarte w tych tekstach, tak by można je było lepiej przyjąć, aby żyć w całkowitej jedności z Bogiem (…). Żeby lepiej spełniać to bardzo ważne zadanie, które nakłada im Kościół, egzegeci winni wziąć sobie do serca to, by stale stać blisko przepowiadania słowa Bożego, czy to poświęcając część swojego czasu tej posłudze, czy to szukając kontaktu z tymi, którzy ją pełnią, wspomagając ich publikacjami egzegezy o charakterze duszpasterskim”[6].

Zadanie aktualizacji kerygmatu biblijnego jest wpisane w posługę katechetyczną. Katecheci pierwsi korzystają z osiągnięć egzegezy, by przekazywać właściwy sens tekstu Pisma Świętego katechizowanym. Dzieło Biblijne pozostanie więc w służbie katechezy. Podczas warszawskiego zebrania ks. Z. Pawłowski niezwykle trafnie wskazał na trzy istotne aspekty aktualizacji Pisma Świętego i duszpasterstwa biblijnego w Polsce:

- Biblia jest tekstem służącym rozbudzeniu wiary (por. Rz 10,17), stąd pilna potrzeba wdrażania w praktykę lectio divina, czyli ćwiczenia osobistego słuchania słowa Bożego;

- Biblia jest tekstem wspólnototwórczym, posiada walor wychowawczy i pedagogiczny (por. Łk 24,13-35), prowadzi do spotkania wiernych przy stole Słowa i Eucharystii;

- Biblia jest tekstem kulturotwórczym, stąd potrzeba różnych form Jej inkulturacji (od przekładu – poprzez interpretację – do dyskusji społecznej).

W spotkaniu z żywym Słowem nieodzowna jest osobista przyjaźń z Pismem Świętym. Dobrze rozeznał to Benedykt XVI, który w orędziu na XXI Światowy Dzień Młodzieży wzywa młodych: „byście osiągnęli zażyłość z Biblią, trzymali ją w zasięgu ręki, ażeby była dla was niczym kompas wskazujący drogę, którą należy iść. Czytając ją, nauczycie się poznawać Chrystusa”. Papież wskazał również na najbardziej skuteczną metodę: „Wypróbowaną drogą pogłębienia i zakosztowania słowa Bożego jest lectio divina, która stanowi z prawdziwego zdarzenia drogę duchową w etapach. Od lectio, która polega na wielokrotnym czytaniu fragmentu Pisma Świętego, aby wychwycić jego główne elementy, przechodzi się do meditatio, która jest niczym wewnętrzny postój, kiedy dusza zwraca się ku Bogu, starając się zrozumieć to, co Jego słowo ma dzisiaj do powiedzenia w konkretnym życiu. Potem następuje oratio, które pozwala nam zatrzymać się na bezpośredniej rozmowie z Bogiem, w końcu dochodzi się do contemplatio, pomagającego nam zachować serce uważne na obecność Chrystusa, którego słowo jest «jak lampa, która świeci w ciemnym miejscu, aż dzień zaświata, a gwiazda poranna wzejdzie w naszych sercach» (2 P 1,19). Lektura, studium i medytacja Słowa muszą potem prowadzić do życia nacechowanego koherentnym przylgnięciem do Chrystusa i Jego nauczania”[7].

Dobra katecheza biblijna może skutecznie wprowadzić w praktykę lectio divina[8]. Nie może jednak na tym poprzestać. Przyjęte i przemodlne Słowo powinno tworzyć więzy, poszerzać wspólnotę, ożywiać wiarę, krzewić duchowość komunii (por. NMI 43-45). Tak działo się w Kościele pierwotnym, kiedy „Słowo Boże rozszerzało się coraz bardziej. Zwiększała się też bardzo liczba uczniów w Jerozolimie” (Dz 6,7; por. 12,24). Kto słucha i żyje Słowem Bożym opiera swoją egzystencję na trwałej podstawie, nie ulegnie kryzysom i burzom dziejowym (por. Mt 7,24)[9]. Papież Benedykt XVI zaleca: „Budować życie na Chrystusie, z radością przyjmując Jego słowo i wcielając w życie Jego nauczanie: oto, młodzi trzeciego tysiąclecia, wasz program! Jest rzeczą naglącą, aby powstało nowe pokolenie apostołów, zakorzenionych w Słowie Chrystusa, zdolnych odpowiedzieć na wyzwania naszych czasów i gotowych szerzyć wszędzie Ewangelię”[10].

„Nowe pokolenie apostołów” musi zmierzyć się z narastającym chaosem, upadkiem autorytetów, przewartościowaniem w obrębie przyjętych norm moralnych i kulturowych. Wzmagają się zastrzeżenia i ataki – eksponowane przez środki przekazu – wobec prawdy i wartości orędzia chrześcijańskiego. „Walka trwa, polem walki jest kultura” – śpiewa młody chrześcijański muzyk[11]. Wielki sukces ekonomiczny „Harrego Pottera” czy „Kodu Leonardo da Vinci” otworzył puszkę Pandory i dał zachętę finansową teoriom tego rodzaju. Przeciwnicy chrześcijaństwa wdrażają globalne, długofalowe projekty, których celem jest zmiana współczesnej kultury[12]. Paradoksalnie jest to jednak szansa dla katechezy, która winna wesprzeć chrześcijan zawsze gotowych „do obrony wobec każdego, kto domaga się uzasadnienia tej nadziei, która w [nich] jest” (1 P 3,15). Pozytywnym przykładem jest reakcja biblistów, wydawnictw i mediów katolickich wobec sensacyjnej informacji nt. odkryć znad Morza Martwego[13], „ossuarium Jakuba” czy „Ewangelii Judasza”[14]. Istotna jest również właściwa reakcja na przekaz medialny dzieł J. R. R. Tolkiena czy C. S. Lewisa[15].

Katecheza musi reagować pozytywnie, a zarazem apologetycznie na zastrzeżenia i ataki nagłaśniane przez mass media. Również chrześcijańskie środki przekazu dysponują dziś odpowiednią siłą katechetycznego oddziaływania. Papież Benedykt XVI w najnowszym orędziu na XL Światowy Dzień Środków Społecznego Przekazu stwierdził: „Media są jak gdyby wielkim «okrągłym stołem», sprzyjającym dialogowi (…). Nie można bagatelizować wielkiego wpływu, jaki wywierają na ludzki umysł nowe słownictwo oraz obrazy upowszechnione z wielką łatwością w społeczeństwie zwłaszcza przez media. Właśnie dlatego, że współczesne media kształtują masową kulturę, one same muszą przezwyciężyć wszelką pokusę manipulacji, zwłaszcza w odniesieniu do ludzi młodych, i stawiać sobie za cel formację i służbę”[16]. Papieski apel stanowi wyzwanie dla Dzieła Biblijnego, które ma wspierać polską katechezę w poprawnym i rzeczowym wyjaśnianiu orędzia biblijnego, by stawało się Słowem żywym i skutecznym (por. Hbr 4,12n). Sama zaś katecheza winna „przekazywać orędzie zbawienia w kontekście polskiej kultury narodowej i historii narodu, mocno związanej z chrześcijaństwem i Kościołem katolickim oraz tradycją tolerancji religijnej” (PDK 69).

Powstanie Dzieła Biblijnego im. Jana Pawła II budzi uzasadnione nadzieje w kontekście zaleceń ostatniego synodu biskupów nt. Słowa w życiu i misji Kościoła (VD 73) oraz celów i zadań apostolatu biblijnego w naszym kraju.

2. Biblijne formy odnowionej katechezy parafialnej dla młodzieży

Synod Biskupów o Słowie Bożym przypomina wskazania odnośnie biblijnej animacji katechezy w szkole i parafii (VD 74; por. 84; DOK 94-96). W polskich uwarunkowaniach istnieje pilna potrzeba mądrej kontynuacji młodzieżowej katechezy parafialnej. Trwa obecnie poszukiwanie właściwej formuły takiej katechezy[17]. Według ogólnych założeń winna ona być powiązana z przygotowaniem do małżeństwa i założeniem rodziny, bądź odkrywaniem specyficznego powołania kapłańskiego czy zakonnego. Program katechezy parafialnej młodzieży szkół ponadgimnazjalnych zaleca tutaj korzystanie z metod biblijnych właściwych dla katechezy ciągłej, np. lectio divina, Szkoły Słowa Bożego, analizy strukturalnej czy analizy narracyjnej itp., które „pomogą dotrzeć do prawdy Bożej w taki sposób, by wzbudzić odpowiedź wiary (DOK 71)”[18].

Wśród wielu różnych form apostolatu biblijnego na terenie parafii[19], oryginalna okazała się propozycja „Szkoły Słowa Bożego”[20]. Jest to praktyczna forma pracy z tekstem, która koncentruje się na tym, by doprowadzić młodzież do modlitwy Pismem Świętym. Jej twórca – kard. Martini – starał się skłonić młodzież do postawienia sobie trzech pytań: co w ogóle mówi tekst, co on mówi do mnie samego, a wreszcie – co ja mówię do Pana, który przemawia do mnie w tekście?

Pierwszy stopień: „Co w ogóle mówi tekst (co mówi sam w sobie)”, czyli odczytywanie oraz uważne zagłębianie się w tekst biblijny pomaga młodym uchwycić to, co tekst mówi w swym kontekście? Jest ważnym ćwiczeniem, którego nigdy nie można pominąć, nawet jeśli jakiś fragment jest na pozór dobrze znany. Z całą starannością należy wyłowić różnorodne elementy tekstu, posługując się wskazaniami, np. analizy retorycznej czy narratywnej (por. IBK I. B). Dzięki danym otrzymanym metodą egzegetyczną młody człowiek zauważa, że zaczynają ożywać przed nim poszczególne postacie opowiadania, zawarty w nim splot akcji, dynamika uczuć, bogactwo symboli i wyobrażeń. Jest to pierwsze bardzo ważne odkrycie: ten tekst jest naprawdę interesujący, jest bogaty w treść, urzekający i aktualny!

Drugi stopień: „Co ten tekst mówi do mnie”, polega na wyłowieniu istotnego i trwałego orędzia, które w biblijnym przekazie odnosi się do każdego człowieka oraz jest aktualne w każdym czasie, niezależnie od konkretnych okoliczności historycznych, których się ono zrodziło. Można tu przywołać na pamięć podstawowe pojęcia z historii zbawienia i teologii biblijnej, aby zrozumieć, w jaki sposób dane orędzie kroczyło przez wieki. Szczególną uwagę należy zwrócić na egzystencjalne znaczenie opisu biblijnego. Taka właśnie medytacja może wywołać w młodym człowieku okrzyk zdumienia: ten tekst mówi o mnie, o moich przeżyciach!

W metodzie „Szkoły Słowa” istotne jest jednak osiągnięcie trzeciego stopnia metody lectio divina, na którym dokonuje się spotkanie z osobą Jezusa w kontemplacji, w rozmowie, modlitwie wstawienniczej. Tutaj stawiamy sobie pytanie: „Co my mówimy Panu w odpowiedzi na Jego słowo?” (por VD 87). Właśnie na tym etapie – zdaniem kard. Martiniego – młodzież angażuje się najbardziej i dostrzega, że Pismo Święte nie jest księgą taką, jak inne, być może tylko umiejącą bardziej zgłębiać ludzkie serca, lecz całkowicie różni się od wszystkich innych ksiąg, ponieważ sam Jezus Chrystus jest obecny z osobą czytającą i udziela się jej za pośrednictwem zapisanych tam słów. Wielu młodych przeżywa, wbrew zaprzeczającym temu pozorom, głęboką samotność. Również z tej przyczyny czynią oni wszystko, aby nie pozostać sam na sam ze sobą i jak najdłużej bawić się w towarzystwie innych. Odkrycie, że przez słowo Boże nie jesteśmy sami, lecz znajdujemy w nim Osobę, która przemawia i otwiera się na nas za pośrednictwem poruszających słów, stanowi dla młodego człowieka źródło wielkiej radości, pewności i ufności w świecie[21]. „Warto też – dodaje Papież – przypomnieć, że lectio divina w swojej dynamice nie kończy się, dopóki nie doprowadzi do działania (actio), sprawiającego, że życie wierzącego staje się darem dla innych w miłości” (VD 87).

Biblijne wychowanie młodzieży musi zmierzyć się z kwestią podejmowania przez nią istotnych życiowych decyzji, z odkrywaniem powołania. I w tym względzie ciekawą propozycję przedstawił kard. Martini, inicjując tzw. grupę „Samuel”[22]. Jest to wyjątkowe doświadczenie dla tych, którzy pragną przejść drogę rozeznawania swojego powołania. Nazwa grupy pochodzi od starotestamentalnej postaci chłopca, który uczył się odróżniać głos wzywającego Boga od głosów ludzkich (por. 1 Sm 3,1-21). Do grupy „Samuel” mogą wstępować chętni w wieku między 18 a 30 lat. Warunkiem przyjęcia jest fakt, że młodzi ci nie podjęli jeszcze żadnej decyzji życiowej, ale deklarują, że są skłonni kierować się wolą Chrystusa, niezależnie od tego, jakie powołanie odkryją. Inne warunki wstępne to comiesięczne spotkania, znalezienie sobie stałego kierownika duchowego, zrezygnowanie całkowite lub prawie zupełne z oglądania telewizji na okres tego roku, przezwyciężanie niepokoju o przyszłość oraz zaufanie Bogu.

Spotkania odbywają się w jedną z niedziel każdego miesiąca i trwają od 16.00 do 21.00. Podstawą jest czytanie Pisma świętego (1,5 godz.) i modlitwa. Ponadto prowadzone są wykłady, adoracja eucharystyczna, spotkania w grupach, medytacja osobista. Owocem poszczególnych spotkań są pytania kierowane na piśmie do odpowiedzialnych oraz rozmowy indywidualne[23]. Osoba taka pomaga młodym, aby oczyścili serce z wszelkich grzechów, z niedojrzałości emocjonalnych i uprzedzeń intelektualnych. Następnie pomaga im odkryć Boży plan zbawienia i stopniowo odczytać własne życie i powołanie w świetle słowa Bożego. Na końcu pomaga młodym wsłuchać się we własne wnętrze, aby odczytać osobiste powołanie. Co roku część uczestników podejmuje decyzję o wstąpieniu do seminarium. Spora część decyduje się na małżeństwo sakramentalne. Część wciąż niezdecydowanych składa ślub czystości na czas poszukiwania własnego powołania. Pozytywne doświadczenia związane z grupą „Samuel” świadczą o tym, że duszpasterstwo powołań to przede wszystkim prowadzenie młodych do Chrystusa, to towarzyszenie im w rozwoju duchowym, moralnym i religijnym.

W duszpasterstwo biblijne zaangażowane są również ruchy i stowarzyszenia religijne, np. Szkoła Nowej Ewangelizacji. Inicjatywa ta poszukuje dróg dotarcia do człowieka żyjącego we współczesnym laicyzowanym świecie. Jej celem nie jest dostosowanie form przekazu do możliwości percepcyjnych dzisiejszego adresata Dobrej Nowiny, jego mentalności i warunków, w których żyje. Diecezjalna Szkoła Nowej Ewangelizacji Jezusa Zmartwychwstałego jest autorem ciekawego podręcznika – materiałów do pracy z młodzieżą przygotowującą się przy parafii do sakramentu bierzmowania, pt. „Młodzi na progu”. Celem programu jest ewangelizacyjna forma przygotowania do sakramentu dojrzałości, a w konsekwencji „budowanie wśród młodych środowiska wiary opartego na Ewangelii przez wprowadzenie do już istniejących lub tworzonych grup parafialnych dla młodzieży”[24]. Podręcznik obficie korzysta z przesłania biblijnego. Pismo Święte jest tutaj źródłem inicjacji w życie sakramentalne i w życie lokalnej wspólnoty.

3. Internet w służbie słowa Bożego

W dobie powszechnej dominacji multimediów do najbardziej zalecanych środków dydaktycznych zalicza się wszelkiego typu środki audiowizualne wykorzystujące współczesne techniki przekazu informacji. Wydaje się dzisiaj konieczne, żeby tego typu pomoce włączyć również do metod i technik służących przekazowi treści biblijnych[25]. Dynamiczny rozwój multimediów, ich powszechność i dostępność oraz popularność w środowisku ludzi młodych są „znakiem czasu” dla edukacji i formacji religijnej dorosłych. Środki masowego przekazu stają się ważnym ogniwem tzw. wychowania równoległego, tzn. procesu realizowanego niejako obok wychowania organizowanego w szkole czy w parafii oraz obejmującego swoim zasięgiem coraz więcej osób.

Wychowawcy chrześcijańscy mogą korzystać dziś w formacji z komputerowych wersji Biblii oraz z profesjonalnych programów służących pomocą w interpretacji tekstu, np. BibleWorks[26]. Należy jednak pamiętać, że odczytywanie sensu Pisma Świętego odbywa się według określonych zasad literackich i teologicznych, o których należy stale pamiętać[27]. Wyjaśnienie słowa Bożego wymaga ponadto odpowiednich pomocy merytorycznych, które ułatwią odpowiedź na pytania stawiane przez młodzież katechizowaną[28]. Pomocą służą fachowe opracowania biblijno-teologiczne oraz szeroko dostępne biblijne portale internetowe. Jest wiele cennych inicjatyw multimedialnych wspieranych przez Dzieło Biblijne. Warto wskazać niektóre z nich, np.:

1. Bardzo ważną sferą działalności Dzieła jest codziennie uaktualniana strona http:/www.biblista.pl. Zawiera ona wiele konkretnych pomocy duszpasterskich i informacje o apostolacie biblijnym w poszczególnych diecezjach. Można tam znaleźć następujące działy: Lectio Divina, Niedzielna Eucharystia, Biblia na ambonie, Biblia w katechezie, Krąg biblijny, Słowo na co dzień. Ponadto Artykuły, Medytacje, Nabożeństwa, Czytelnia biblijna, Pytania do Biblii, Biblia w kulturze, Świat epifanem Słowa… Osobny dział poświęcony jest inicjatywom podejmowanym w poszczególnych diecezjach polskich. Prawie we wszystkich diecezjach biskupi ustanowili diecezjalnych moderatorów Dzieła Biblijnego, najczęściej biblistów, którzy gromadzą członków (zob. Książeczka Członkowska Dzieła Biblijnego) i proponują różne formy aktywności na terenie danej diecezji. Wszystko to można znaleźć na stronie. Stronie DB towarzyszy bardzo wymowne przesłanie z Księgi Mądrości: „Panie, któryś wszystko uczynił swoim słowem” (9,1).

2. Warte przywołać interaktywną i formacyjną stronę „Szkoły Słowa Bożego” (http:/www.ssb.org.pl) oraz inne popularne programy biblijne (np. Projekt Sword, Theoilos, e-Biblia, Biblia 1.4, Studio Biblijne, OnLine Bible, PC Study Bible, Power Bible) czy strony biblijne (np. http:/biblia.pl; http:/biblia.net.pl; http:/onlinebible.org; http:/biblia.elblag.net; http:/biblijna.strona.pl; http:/Orygenes.org.pl; http:/prorok.win.pl).

3. Trzeba zwrócić też uwagę na audycje biblijne w Radiu Maryja i TV Trwam pt. „Spotkania z Biblią”, „Szukając Słowa Bożego” oraz „W Namiocie Słowa” (sob. 18.15 – w TV Trwam) oraz innych rozgłośniach radiowych, np. Radio eM („Klucz do Biblii”; por. http:/www.radioem.pl).

4. Radiowo-Internetowe Studium Biblijne dostępne jest na falach Radia RDN Małopolska (w każdą niedzielę o godz. 14.30) oraz na stronie http:/www.studiumbiblijne.diecezja.tarnow.pl/. Organizatorzy studium zachęcają do udziału osoby należące do stowarzyszeń i ruchów katolickich, członków Parafialnych Rad Duszpasterskich, Parafialnych Oddziałów Caritas, nadzwyczajnych szafarzy Komunii św., młodych z Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży, Ruchu Światło-Życie i całe rodziny. Do udziału w pierwszej edycji Studium zapisało się 1,5 tys. osób.

5. Warta zauważenia jest aktywność katolickich tygodników, np. „Gościa Niedzielnego”, zwłaszcza na polu popularyzacji Pisma Świętego w sztuce oraz specjalny dział serwisu wiara.pl/ poświęconego Biblii – http:/www.biblia.pl (zob. działy: Biblia, Biblistyka, Czytelnia, Zrozumieć Słowo, Szkoła Słowa Bożego, Galeria, Wiadomości, Archiwum”) albo „Niedzieli”, która proponuje swoje działy biblijne pt. „Niedziela z Biblią”, „Jak czytać Pismo Święte?”, „Dzieło Biblijne”, „Wokół Biblii” (por. http:/www.niedziela.pl).

6. Pomocą w apostolacie biblijnym służą także biuletyn DB „Przegląd Biblijny”, kwartalnik „Krąg Biblijny” czy „Zeszyty Biblijne”, wydawany przez Biblos i Verbum oraz książki serii: „Biblia – Katecheza – Życie” (Jedność)[29]. To bardzo konkretne pomoce duszpasterskie często wzbogacone o pomoce multimedialne. W rozwój apostolatu biblijnego zaangażowane są też inne wydawnictwa katolickie w Polsce, w tym m.in. Vocatio, z cenną serią komentarzy, słowników, konkordancji pod red. W. Chrostowskiego oraz Edycja św. Pawła, która obok nowego wydania Pisma Świętego, zapoczątkowała wydanie wielotomowego Nowego Komentarza Biblijnego[30].

7. Na rynku wydawniczym pojawiły się również programy komputerowe popularyzujące Biblię, np. seria wydawnictwa „Pasterz” czy program „Multimedialny Świat Biblii”[31] oraz gry komputerowe o tematyce biblijnej (np. „Być uczniem Jezusa”, „Kraina Biblijna”, „Przypowieści biblijne. Gry i zabawy”, „Ciekawostki i Gry biblijne” czy „100 gier i zabaw biblijnych”; por. http:/www.pasterz.pl/), a zawierające mnóstwo ciekawych materiałów ilustracyjnych i dźwiękowych. Dla celów katechetycznych cenna jest wydana przez Pallottinum Biblia Tysiąclecia na CD lub Katolicka Audiobiblia na 95 płytach CD (audiobiblia.pl).

8. Najnowszą inicjatywą jest Biblia na Facebooku. Powstała tam, stworzona przez studentów teologii i informatyki, aplikacja umożliwiająca otrzymywanie fragmentów Pisma Świętego na każdy dzień. Dzisiaj kiedy na portalach społecznościowych jest prawie 500 milionów ludzi a z Polski prawie 13 milionów potrzeba docierać z Pismem Świętym także przez te kanały komunikacyjne. Dlatego autorzy aplikacji umożliwiają także na FacebookuTablicę i nie tylko. Aplikacja jest w ciągłym rozwoju, a jej autorzy są otwarci na wszelkie sugestie - można je pisać na stronie aplikacji w zakładce Dyskusje[32]. spotkanie ze słowem Bożym. Dzięki inicjatywie "Biblii na każdy dzień" można codziennie otrzymywać fragment tekstu biblijnego na swoją

***

Dzięki Internetowi, który staje się współczesnym areopagiem głoszenia Ewangelii[33] i nowym forum masowej komunikacji (VD 112), można dotrzeć do różnych wersji Biblii, łatwo przeszukiwać katalogi biblioteczne i dzielić się własnymi osiągnięciami (np. konspektami katechez). Dzięki niemu można też dokonać znacznie szybciej niż dawniej ciekawych odkryć i przygotować atrakcyjne pomoce (np. prezentacje multimedialne). Ta forma przekazu jest atrakcyjna i interaktywna. Młodzi ludzie chętnie z niej korzystają. Nie można jednak zatrzymać się na tej zewnętrznej warstwie pracy z tekstem biblijnym. Zawsze trzeba pamiętać, że słowo Boże jest „żywe i skuteczne, ostrzejsze od każdego obosiecznego miecza (…). Żadne stworzenie nie ukryje się przed nim, gdyż wszystko jest odkryte i jawne oczom Tego, któremu musimy zdać sprawę” (Hbr 4,12). Współczesne formy techniczne winny służyć zasadniczemu celowi, tj. doprowadzić młodego człowieka do spotkania z żywym Słowem – Jezusem Chrystusem, czyli – jak uczy św. Paweł – pomóc im odkryć «Tajemnicę Chrystusa» (por. Ef 3,9.18n; CT 5).

[1] BENEDYKT XVI, Posynodalna adhortacja apostolska <Verbum Domini>. O Słowie Bożym w życiu i misji Kościoła, Watykan 2010 (skrót VD).

[2] Słowo Boże w historii. Orędzie końcowe Synodu Biskupów do Ludu Bożego, OsRomPl 30 (2009) 12, s. 24-31.

[3] Potrzebę praktyki lectio divina potwierdzą Katechizm Kościoła Katolickiego nr 1177; 2708, dokument Papieskiej Komisji Biblijnej Interpretacja Biblii w Kościele (IV, C 2-3), Dyrektorium Ogólne o Katechizacji (DOK 127, 239), Polskie Dyrektorium Katechetyczne (PDK 58). Jan Paweł II zalecał tę praktykę w następujących dokumentach: PDV 38-39. 45. 47; VC 94; ChL 58; FC 60-61; NMI 39 oraz w wielu innych przemówieniach, zwłaszcza do młodzieży. Podobnie czyni Benedykt XVI; por. BENEDYKT XVI, „Twoje słowo jest lampą dla moich stóp i światłem na mojej ścieżce” (Ps 119,105). Orędzie Ojca Świętego na XXI Światowy Dzień Młodzieży, OsRomPl 27 (2006) 4, s. 6-7 oraz VD 82-83. 86-87.

[4] Por. http:/www.biblista.pl (19.10.2010); por. J. KOCHEL, Dzieło Biblijne im. Jana Pawła II wezwaniem i pomocą dla katechezy polskiej, Kat 50 (2006) 6, s. 68-71

[5] Por. http://www.chiesadimilano.it/apostolatobiblico (17.11.2010).

[6] Przemówienie to zostało wygłoszone 23 IV 1993 r. podczas audiencji upamiętniającej stulecie encykliki Providentissimus Deus i pięćdziesięciolecie encykliki Divino afflante Spiritu. Tekst dołączony jest do dokumentu Papieskiej Komisji Biblijnej; por. Interpretacja Biblii w Kościele. Dokument PKB z komentarzem biblistów polskich (Rozprawy i Studia biblijne 4), tł. i red. R. RUBINKIEWICZ, Vocatio, Warszawa 1999, s. 9-20.

[7] BENEDYKT XVI, Orędzie Ojca Świętego Benedykta XVI na XXI Światowy Dzień Młodzieży, dz. cyt., s. 7.

[8] J. KOCHEL, Lectio divina a katecheza, w: Biblia w katechezie (OBT 81), red. J. KOCHEL, J. KOSTORZ, Opole 2005, s. 35-43.

[9] E. ALBERICH, Katecheza dzisiaj. Podręcznik katechetyki fundamentalnej, tł. zespół pod red. K. Misiaszka, Wydawnictwo Salezjańskie, Warszawa 2003, s. 84-124.

[10] BENEDYKT XVI, Orędzie Ojca Świętego Benedykta XVI na XXI Światowy Dzień Młodzieży, OssRomPl 4 (2006), s. 7.

[11] M. JAKIMOWICZ, Muzyka z samej góry, GN 17 (2006), s. 16.

[12] O takich projektach można mówić w kontekście serii książek J. K. Rowling, książce D. Browna „Kod Leonarda da Vinci” (wraz z filmem w reż. R. Howarda) czy sieci programów muzycznych MTV; por. A. POSACKI, Harry Potter, w: Encyklopedia „Białych Plam", Radom 2002, t. 7, s. 217-224; TENŻE, Czy należy bać się Harry`ego Pottera i Pokemonów? Kat 45 (2001) 12, s. 36-38; G. KLUBY, Harry Potter – dobry czy zły, tł. D i W. Muszyńscy, Polwen, Radom 2006; B. WITHERINGTON, Kod Ewangelii, Wyd. M, Kraków 2006; J. McDOWELL, W poszukiwaniu odpowiedzi – kod Leonardo da Vinci, tł. E. Czerwińska, Księgarnia św. Jacka, Katowice 2006.

[13] J. A. FITZMYER, 101 pytań o Qumran (Biblioteka zwojów. Tło Nowego Testamentu 4), tł. T. Fizia, WAM – The Enigma Press, Kraków 1997; H. STEGEMANN, Esseńczycy z Qumran, Jan Chrzciciel i Jezus, (Biblioteka zwojów. Tło Nowego Testamentu 9), The Enigma Press, tł. Z. Małecki, A. Tronina, Kraków – Mogilany 2002.

[14] A. MACURA, Czytając ewangelię zdrajcy, GN 16 (2006), s. 44-45; Trzynasty duch. „Ewangelia Judasza”: ciekawa, choć bez rewelacji. Z ks. profesorem W. Myszorem, patrologiem, rozmawia ks. M. Łuczak, TP 17 (2006), s. 13. O. WILLIAMS, „Ewangelia Judasza” nie stanowi wyzwania dla Kościoła, Wiadomości KAI 15/16 (2006), s. 35.

[15] Opracowano już konspekty katechez w oparciu o popularne książki i filmy obydwu autorów. Ukazało się też sporo publikacji na ten temat; por. P. GULISANO,  Tolkien. Mit i łaska, W Drodze, Poznań 2002; K. KORNACKI, Dramat porównań, „W Drodze” 2/390 (2006); C. DURIEZ, Przewodnik po Narnii. Fascynujący świat C. S. Lewisa od A do Z, Wydawnictwo M, Kraków 2005; M. K. SMITH, Zew Aslana. Chrześcijańska droga do Narnii, Wyd. Esprit, Kraków 2006.

[16] BENEDYKT XVI, Środki przekazu: sieć komunikacji, jedności i współpracy. Orędzie Benedykta XVI na Światowy Dzień Środków Społecznego Przekazu, OssRomPl 4 (2006), s. 5.

[17] K. KANTOWSKI (red.), Katecheza w parafii. Poszukiwania tożsamości, Warszawa 2004; Z. MAREK (red.), Drogi ścieżki powołania. Materiały do katechezy parafialnej dla młodzieży szkół ponadgimnazjalnych. Przygotowanie bliższe do sakramentu małżeństwa, Kraków 2005; Katecheza parafialna – reaktywacja. Duszpasterstwo katechetyczne w parafii, red. R. CHAŁUPNIAK, J. KOCHEL, J. KOSTORZ, Opole 2006, s. 115-248; J. SZPET, Dlaczego katecheza parafialna, Kat 50 (2006) 7/8, s. 8-12; P. MĄKOSA (red.), Katecheza ewangelizacyjna. Poszukiwanie koncepcji, Lublin 2010.

[18] KOMISJA WYCHOWANIA KATOLICKIEGO KONFERENCJI EPISKOPATU POLSKI I RADA DS. RODZINY KONFERENCJI EPISKOPATU POLSKI. Program katechezy parafialnej młodzieży szkół ponadgimnazjalnych, Kraków 2004, s. 18; por. J. KOCHEL, Szkoła Słowa Bożego w programie katechezy parafialnej, Kat 49 (2005) z. 1, s. 46-51; TENŻE, Usprawiedliwić wiarę, uzasadnić nadzieję – potrzeba katechezy ewangelizacyjnej w parafii, w: Katechez parafialna – reaktywacja. Duszpasterstwo katechetyczne w parafii, red. R. CHAŁUPNIAK, J. KOCHEL, J. KOSTORZ, Opole 2006, s. 145-157.

[19] Por. C. BISSOLI (red.), Giovanni e Bibbia. Per una lettura esistenziale della Bibbia nei gruppi givanili, Torino 1991; Tenże, I givani e la Bibbia, w: C. BUZZETTI – M. CIMOSA, I givanili e la lettura della Bibbia. Orintamenti e proposte, Roma 1992; TENŻE, La Bibbia nella pastorale givanile degli ultimi decenni in Italia: alcuni tratti maggiori, Salesianum 61 (1999), s. 57-84; S. CURRÒ, R. DIMONTE (red.), Giovani in cammio con la Bibbia, Cinisello – Milano 2001.

[20] C. M. MARTINI, "Lectio divina" e pastorale, w: Ascolta della Parola e prghiera. La "lectio divina", Città del Vaticano 1987, s. 213-221; TENŻE, La preghiera biblica, w: Signore, insegnaci a pregare. Interventi sulla preghiera e la lectio divina, red. RIBOLDI – B. FORTE – C.M. MARTINI, Milano 1988, s. 49-63; TENŻE, All`alba ti cerco, Casale M. 1990; F. PERRENCHIO, La Scuola della Parola del Card. Martini, Note di Pastorale Giovanile 7 (1993), s. 55-73; M. BEDNORZ, Lectio divina – metoda C. M. Martiniego, Tarnowskie Studia Teologiczne 12 (1993), s. 131-152; J. KOCHEL, Szkoła Słowa Bożego, HW 10 (1999) 3, s. 13-36; TENŻE, Katechetyczne szkoły Słowa Bożego, w: Aktywizacja w katechezie. Szansa czy zagrożenie?, red. R. CHAŁUPNIAK, J. KOSTORZ, W. SPYRA, Opole 2002, s. 51-71; J. KUDASIEWICZ, B. SZIER-KRAMAREK, Lectio divina, w: EK, t. 10, Lublin 2004, kol. 629-630.

[21] C. M. MARTINI, La Scuola della Parola nella pastorale diocesiana e in quella givanile, Ambrosius 69 (1993), s. 389-397; por. TENŻE, Radość Ewangelii. Medytacje dla młodzieży, tł. A. Germeyan, Kielce 1998.

[22] C. M. MARTINI, Il Vangelo per la tua libertà. L`itinerario del "Gruppo Samuele", Milano 1992².

[23] Archidiecezja mediolańska kontynuuje tę inicjatywę w ramach duszpasterstwa młodzieży; por. http:/www.chiesadimilano.it/givani/Gruppo_Samuele z 3 kwietnia 2007 r.

[24] A. SEPIOŁO, J. KASPERCZYK, Młodzi na progu. Materiały do pracy z młodzieżą przy parafii. Przygotowanie do bierzmowania, red. J. KOCHEL, Szkoła Nowej Ewangelizacji, Gliwice 2010, s. 9.

[25] Przekonywał o tym Jan Paweł II, gdy stwierdził, że posługiwanie się techniką i technologią współczesnej komunikacji jest integralną częścią jego [Kościoła] misji w trzecim tysiącleciu; por. List apostolski Szybki rozwój, KAI 9 (2005), s. 23-25; por. A. LEPA, Pedagogia mass mediów, Łódź 1998; J. BAGROWICZ, Środowiska wychowania religijnego, w: Wychowanie religijne u progu trzeciego tysiąclecia chrześcijaństwa, red. R. CHAŁUPNIAK, J. KOSTORZ, Opole 2001, s. 145-178; G. ŁUSZCZAK, Środki dydaktyczne w katechetycznym procesie nauczania – uczenia się, Kraków 2005, s. 266-274; R. CZEKALSKI, Katecheza komunikacją wiary. Studium z katechetyki fundamentalnej, Płock 2006, s. 246-249; R. CHAŁUPNIAK, Potrzeba i uzasadnienie wychowania religijnego w podstawowych środowiskach wychowawczych (rodzina, parafia, szkoła, media), Kat 51 (2007) 2, s. 11-13; R. PODPORA (red.), Second life i Internet. Media w służbie człowieka, Lublin 2009. Por. też VD 112.

[26] A. STOPKA, Biblia w komputerze. Nie tylko dla profesjonalistów, „Gość Niedzielny” z 26 września 2004, s. 32; M. LIS, Audiowizualny przekład Biblii. Od translatio do transmediatio, Opole 2002; C. MCKENZIE, Eksplorator Biblii. Dzieje kontaktów Bóg – człowiek od Księgi Rodzaju do Księgi Objawienia, Katowice 2005; R. PODPORA (red.), Wyzwania współczesnej edukacji – e-nauczanie, Lublin 2006; A. BAB, Katecheza w obliczu wyzwań społeczeństwa informatycznego, Kat 50 (2006) 6, s. 14-22.

[27] KKK 109-119; por. A. DŁUGOSZ, B. STYPUŁKOWSKA, Wprowadzenie do dydaktyki biblijnej, dz. cyt., s. 35-73; A. E. KLICH, Pismo Święte w polskiej katechezie posoborowej, dz. cyt., s. 91-115. 117-171. 173-257; J. KOCHEL, Wkład „Katechety” w promowanie kreatywności dydaktycznej, Kat 51 (2007) 10, s. 51-63.

[28] A. ZAKRZEWSKI, Dlaczego trzeba wizualizować katechezę – naukę „religii” w szkole? Kat 42 (1998) 8, s. 76-79; M. KONDZIOR, Jak wypracować wśród młodzieży właściwą postawę wobec Pism Świętego, Kat 51 (2007) 3, s. 70-74.

[29] A. PACIOREK, H. WITCZYK (red), Nowe Msze o Najświętszej Maryi Pannie. Komentarze i homilie (Biblia – Liturgia – Życie nr 1), Jedność, Kielce 2008; W. PIKOR, Biblijne drogi ku braterstwu. Materiały – metody – inspiracje (+ CD), Jedność, Kielce 2007; TENŻE, Jak powstawało Pismo Święte? Historia tekstu Biblii (+ film DVD), Jedność, Kielce 2010.

[30] Dostępnych jest już 14 tomów Nowego Komentarza Biblijnego; por. Edycja św. Pawła, Częstochowa 2005-2010.

[31] Por. Multimedialny Świat Biblii. Na płycie CD-ROM znajduje się wszystko co współczesny użytkownik komputera chce wiedzieć o Biblii i Ziemi Świętej. Oprócz setek artykułów, zdjęć i map serwis zawiera unikalną kolekcję nagrań cytatów z Pisma Świętego, filmy, tabele i quizy; por. http:/www.swiatbiblii.com/; http:/www.e-biblia.pl/

[32] Por. http:/www.facebook.com/apps/application.php?id=110485125673132&v=wall (18.11.2010).

[33] JAN PAWEŁ II, Internet: nowe forum głoszenia Ewangelii. Orędzie na XXXVI Światowy Dzień Środków Społecznego Przekazu, OsRomPl 4 (2002), s. 6-7.