Słowo selä(h) pojawia się w Biblii Hebrajskiej 74 razy (w LXX słowo to pojawia się 92 razy), z czego tylko trzykrotnie w Księdze Habakuka (Ha 3,3.9.13), wszystkie pozostałe użycia (71x) znajdują się w Księdze Psalmów. Większość miejsc, w których odnaleźć można wymienione słowa, to zakończenie wersetów lub zakończenia całych jednostek psalmowych. W Księdze Habakuka dwukrotnie pojawia się on wewnątrz wersetu, nie wykazując żadnej zależności syntaktyczno-strukturalnej w swoim kontekście, jeden zaś raz kończy fragment, znajdując się bezpośrednio przed symbolem oznaczającym koniec pasuku (Ha 3,13).

Próbując odkryć pochodzenie tego słowa wskazywano nieraz perskie słowo salä oznaczające pieśń lub muzykę instrumentów strunowych [1]. Oznaczałoby to wskazówkę co do akompaniamentu muzycznego towarzyszącego wykonywaniu pieśni lub modlitwy. Na płaszczyźnie języka hebrajskiego źródłosłowem z całą pewnością nie będzie czasownik s-l-h [2], bliższym i niemal powszechnie przyjmowanym czasownikiem, od którego można wywodzić rozważane słowo to zgeminowany rdzeń s-l-l wyrażający ideę „podnoszenia (tonu głosu)” lub „chwalenia”. Przyjmując tę interpretację słowo to byłoby wskazówką dotyczącą sposobu wykonywania jednostek modlitewnych, oznaczając podwyższenie tonacji w porównaniu do tej, która używana była wcześniej [3].

Trudno jednak przyjąć rozumienie tego terminu jako odnoszącego się do sposobu wykonywania akompaniamentu lub śpiewu. Zauważyć należy, że termin ten pojawia się wewnątrz psalmów lub w ich zakończeniach, co byłoby niepraktycznym miejscem dla umieszczania tak kluczowych informacji. Ponadto, niektóre z Psalmów zawierających selä(h) niezależnie, posiadają we wstępach informacje dotyczące instrumentów lub wskazówek dotyczących melodii (Ps 57; 59; 75; 80 etc.)[4].

Inna teoria pozostając w ramach kultycznego znaczenia tej formuły dla recytacji psalmów jako modlitwy, każe traktować to wyrażenie jako odpowiedź ludu na wyrecytowaną modlitwę. Podobna odpowiedź używana jest w modlitwie Osiemnastu Błogosławieństw, po wygłoszeniu błogosławieństwa trzeciego oraz osiemnastego, oraz w wielu innych modlitwach żydowskich powstałych około 100 roku po Chr [5].

Czy jednak słowo seºläh jest zapisem dokładnie tego, co ma odpowiedzieć lud? W języku hebrajskim brak na to dowodów, ale zdaje się, że tak uważali autorzy starożytnych tłumaczeń, którzy oddawali to wyrażenie nadając mu znaczenie analogiczne do rozpowszechnionego już we wcześniejszym czasie „amen”. Wulgata oddaje to wyrażenie poprzez semper, Akwila oraz Teodocjon – aei, Quinta – eis tous aionas, Sexta – diapantos, Targumy aramejskie – l`lm´ lub l`lmyn , za pozostałymi greckimi tłumaczeniami uważając to wyrażenie za odpowiednik hebrajskiego „nch”.

Przeciwko tej interpretacji przytoczyć można następujące argumenty:

po pierwsze – brak tej treści dowodów etymologicznych;

po drugie – w wielu miejscach to znaczenie nie miałoby sensu (np. Ps 9,17; 66,15; 68,8; 77,4; 81,8; 83,9; 84,9; Ha 3,9.13 etc.);

po trzecie – przyjęcie funkcji syntaktycznej tego słowa często zaburzyłoby rytm poezji lub paralelizm, na którym oparte są wiersze (np. 3,3.5; 46,4.8; 77,4 etc.);

po czwarte – znaczenie to sprzeciwiałoby się tłumaczeniu LXX, które jest zdecydowanie starsze i trzeba mu przyznać pierwszeństwo w tym względzie przed tłumaczeniami powstałymi po erze chrześcijańskiej;

po piąte – w Kodeksie Synaickim słowo to zapisywane jest na czerwono i zawsze stoi samodzielnie w wierszu. Za przewagą LXX w kwestii znaczenia seläh przemawia zawarcie w niej tych umiejscowień, które nie zachowały się w Tekście Masoreckim i nadają tekstowi większą rytmikę poprzez swoje użycie[6].

Uważając, że jest to wskazówka dotycząca publicznej liturgii, N. H. Snaith powołuje się na informację zawartą w Talmudzie (Tamid 7:3), że podczas codziennej recytacji każdego psalmu, podzielonego na trzy części, po każdej z nich następowała przerwa. W jej trakcie dwóch spośród kapłanów grało na trąbach, których dźwięk był dla czcicieli znakiem, że należy upaść i gestem prostracji oddać chwałę Bogu. Za prawdziwością tej teorii przemawia, że bardzo często słowo selä(h) pojawia się trzykrotnie wewnątrz modlitwy (Ps 3; 32;46; 66; 68; 77; 140), wyznaczając czasem naturalny koniec pewnej części, innym zaś razem stwarzając sztuczny podział[7].

Obserwacja częstego występowania tego słowa w modlitwie nasuwa skojarzenia z inną frazą, która często powtarza się w różnych miejscach innych modlitw. seºläh byłoby znakiem symbolizującym odpowiedź ludu: le`ôläm hasdô (zob. 1 Krn 13, 34.41; 2 Krn 5,13; Ezd 3,11; Jr 33,11; Ps 100,5; 136).

Inną teorią jest, że h jest błędem skryby, który pomylił spółgłoskę he z podobną literą het i w związku z tym sam ten wyraz winien przyjąć brzmienie selah wraz z dodatkiem la`áwönäm . Z czasem jednak jedynym śladem tej prekatywnej formuły był jej pierwszy człon. Ta teoria jednak jest czystą spekulacją. Dodatkowo, bardzo często modlitwa o odpuszczenie „ich” grzechów nie miałaby właściwego umiejscowienia w kontekście niektórych z psalmów (np. Ps 59,6.14; 62,5; 140,4)[8].

Inną teorią, trudną do jednoznacznego wykazania jest uznanie tego słowa za akronim jakiegoś wyrażenia. Jest ono jednak różnie rozbudowane. Jedna z hipotez rozwija ten skrót jako sêmän lišnôt haqqôl (signum mutandae vocis), co po części odpowiadało by hebrajskiemu źródłosłowowi czasownikowemu; inna teoria rozwija ten akronim jako „söb lüma`läh haššär” (da capo)[9]. Pierwsza teoria jest przekonywająca, mimo braku żadnych argumentów na jej poparcie, druga natomiast trudna jest do zaakceptowania poprzez wielokrotne jej umieszczenie w środku wersetów bez żadnego treściowego rozgraniczenia treści wewnątrz wersetu.

Dostrzegając trudności w dokładnym określeniu znaczenia tego słowa, niektórzy gramatycy ograniczają się do stwierdzenia, że wyrażenie to jest wykrzyknikiem nominalnym, używanym niezależnie od swojego pierwotnego kontekstu[10]. Jeszcze inni wykazując analogię morfologiczną do słowa heºräh unikają podjęcia dyskusji i ograniczają się do stwierdzenia, że jest to nieznane pod względem znaczenia słowo[11]

Podsumowując trzeba zauważyć, że żadna z teorii nie zawiera argumentacji, która byłaby odporna na krytykę i zarzuty. Wszystkim niemal opiniom można przytoczyć kontrargumenty merytoryczne, bądź osłabić ich moc dowodową poprzez brak przesłanek w tekście biblijnym. W naszej opinii termin selä(h) odnosi się do wewnętrznej strukturyzacji tekstu modlitwy, spełniając funkcję intermezzo, w czasie którego wierni odpowiadali bądź słownie bądź gestami na wyrażoną modlitwę. Za tą możliwością przemawia świadectwo Talmudu, który choć jest dziełem późniejszym, zawiera bardzo często ślady tradycji dużo starszych, przekazywanych w ramach nauczania ustnego rabinów.

Bartłomiej Sokal

[1] L. Kohler - W. Baumgartner, The Hebrew and Aramaic Lexicon of the Old Testament, vol. 2, Leiden-New York-Köln 1994, s. 756.

[2] Termin ten bywa jednak interpretowany jako pochodzący od formy 2. os. l. poj. tr. rozkazującego, Qal od wspomnianego rdzenia - zob. J. J. Owens, Analytical Key to The Old Testament, vol. 3: Ezra – Song of Solomon, Michigan 1996, s. 261.

[3] L. Kohler - W. Baumgartner, The Hebrew and Aramaic Lexicon, s. 756; The Brown-Driver-Briggs Hebrew and English Lexicon, s. 699.

[4] Ch. A. Briggs, An Inductive Study of Selah, JBL 18 (1899), s. 134-135. Za tą możliwością opowiada się też S. Łach, zauważając jednak trudności wypływające z treści starożytnych tłumaczeń – S. Łach, Księga Psalmów. Wstęp – przekład z oryginału – komentarz - ekskursy, red. J. Łach, Pismo Święte Starego Testamentu VIII/2, Poznań 1990, s. 46.

[5] The Brown-Driver-Briggs Hebrew and English Lexicon, s. 700.

[6] E. G. Briggs, hls, The American Journal of Semitic Languages and Literatures 16 (1899), s. 9.

[7] N. H. Snaith, Selah, VT 2 (1952), s.43; J. S. Synowiec, Wprowadzenie do Księgi Psalmów, Kraków 1996, s. 22; T. Brzegowy, Psałterz i Księga Lamentacji, Academica 65, Tarnów 2003, s. 30.

[8] E. G. Briggs, slh, s. 12.

[9] tamże.

[10] B.K. Waltke – M. O’Connor, An Introduction to Biblical Hebrew Syntax, Winona Lake 1990, 40.2.3a.

[11] P. Joüon - T. Muraoka, A Grammar of Biblical Hebrew, Subsidia Biblica 27, Roma 2006, §93dN.