Tekst grecki i polski

Najważniejsze słowa greckie

• διαθήκη [diathēkē] – „testament”, „przymierze”. Zaczynając od początku... Ten rzeczownik pochodzi od czasownika złożonego διατίθημι [diatithēmi], zbudowanego z przyimka διά [dia] („przez”) i czasownika τίθημι [tithēmi] („kłaść”, „stawiać”, „czynić”). Διατίθημι oznacza przede wszystkim „rozkładać”, „rozdzielać”, „rozporządzać” – także w znaczeniu rozporządzenia swoim majątkiem na wypadek śmierci. Stąd bierze się znaczenie rzeczownika διαθήκη jako „testament”, a więc dyspozycja rozporządzająca majątkiem po śmierci właściciela. Bardzo rzadko (choć można znaleźć w tekstach greckich takie przypadki) διαθήκη oznaczało „przymierze”: pakt zawarty pomiędzy dwiema stronami. Tymczasem greckie tłumaczenie Biblii Hebrajskiej, Septuaginta, najczęściej termin berit, „przymierze” (kluczowy dla teologii biblijnej), oddawało rzeczownikiem διαθήκη i takie jego rozumienie przeszło do Nowego Testamentu, niemal całkowicie wypierając pierwotne znaczenie. Jego ślady można odnaleźć w napięciu istniejącym pomiędzy „przymierzem” a „testamentem” w Ga 3,15-17 oraz w Hbr 9,15-18: autorzy obu tych tekstów korzystają z greckiego terminu διαθήκη w jego podwójnym znaczeniu. Ostatecznie to tutaj leży również przyczyna nazywania dwóch części Biblii Starym i Nowym Testamentem.
• κληρονομία [klēronomia] – „dziedzictwo”. A więc własność, którą otrzymuje się (albo ma się otrzymać) poprzez dziedziczenie. Czasami też nieco szerzej oznacza udział w jakimś dobru, jego część. W rzeczywistości Starego Testamentu oznaczało przede wszystkim przydzieloną na własność część terytorium Ziemi Obiecanej, która pozwalała wieść spokojne i dostatnie życie. Do tej samej rodziny należy czasownik κληρονομέω [klēronomeō] („dziedziczyć”) i rzeczownik κληρονόμος [klēronomos] („dziedzic”). A etymologia to połączenie dwóch słów: drugim jest znane już νόμος [nomos] („prawo”), tutaj przede wszystkim w odniesieniu do pierwotnego znaczenia rozdzielania (więcej zobacz tutaj). Pierwsze z kolei słowo to κλῆρος [klēros], którego pierwsze znaczenie to „los”, rozumiany jako przedmiot (np. kamyk, kostka) pozwalający w sposób nieprzewidywalny dla ludzi (a więc wybrany przez bóstwo/Boga) wyznaczyć coś lub, częściej, kogoś. Drugie znaczenie tego słowa może odnosić się do jakiegoś działu, części jakiejś własności albo zadania, która została przydzielona przez losowanie. Κληρονομία zatem to (przynajmniej etymologicznie) część własności przydzielona przez losowanie – tak jak to miało miejsce na przykład podczas zajmowania ziemi Kanaan (zob. Joz 13,6).
• ἐπαγγελία [epangelia] – „obietnica”. Trudno nie dostrzec podobieństwa tego greckiego słowa do znanej nam dobrze nazwy „ewangelia”. Podobieństwo to nie jest przypadkowe, gdyż oba te terminy mają zbliżony źródłosłów: elementem wspólnym w obu przypadkach jest druga część słowa, pochodząca od tego samego tematu, co grecki termin ἄγγελος [angelos], oznaczający „anioła” albo „posłańca” (więcej informacji). Pierwsza część to przyimek ἐπί [epi] (przede wszystkim „na”), który może służyć również do określania zakresu władzy „nad” czymś albo kimś. Ἐπαγγελία to wieść, która wiąże się z nałożeniem na kogoś jakiegoś zobowiązania: „polecenie”, „wezwanie” albo wreszcie „obietnica”, „przyrzeczenie”, gdy zobowiązanie ktoś nakłada na samego siebie. W Nowym Testamencie ἐπαγγελία (poza 1J 1,5) występuje wyłącznie w znaczeniu obietnica. Oprócz rzeczownika do tej rodziny należy również czasownik ἐπαγγέλλομαι [epangellomai] („obiecywać”) i rzadka forma rzeczownikowa ἐπάγγελμα [epangelma], również oznaczająca obietnicę (w NT wyłącznie w 2P 1,4 i 3,13).

Biblię Biblią wyjaśniać

• Rdz 12,5-8: „Gdy zaś przybyli do Kanaanu, Abram przeszedł przez ten kraj aż do pewnej miejscowości koło Sychem, do dębu More. – A w kraju tym mieszkali wówczas Kananejczycy. – Pan, ukazawszy się Abramowi, rzekł: Twojemu potomstwu oddaję właśnie tę ziemię. Abram zbudował tam ołtarz dla Pana, który mu się ukazał. Stamtąd zaś przeniósł się na wzgórze na wschód od Betel i rozbił swój namiot pomiędzy Betel od zachodu i Aj od wschodu. Tam również zbudował ołtarz dla Pana i wzywał imienia Jego”.
• Hbr 9,15-20: „I dlatego [Chrystus] jest pośrednikiem Nowego Przymierza, ażeby przez śmierć, poniesioną dla odkupienia przestępstw popełnionych za pierwszego przymierza, ci, którzy są wezwani do wiecznego dziedzictwa, dostąpili spełnienia obietnicy. Gdzie bowiem jest testament, tam musi nastąpić śmierć tego, który sporządza testament. Testament bowiem po śmierci nabiera mocy, nie ma zaś znaczenia, gdy żyje ten, który sporządził testamen t. Stąd także i pierwsze [przymierze] nie bez krwi zostało wprowadzone. Gdy bowiem Mojżesz ogłosił całemu ludowi wszystkie przepisy Prawa, wziął krew cielców i kozłów z wodą, wełną szkarłatną oraz hizopem i pokropił tak samą księgę, jak i cały lud, mówiąc: «To [jest] krew przymierza, które Bóg wam przykazał»”.

Ojcowie Kościoła

• „Również Stare Pismo «testamentem Boga» nazywa obietnicę daną Abrahamowi. Nic nie może być do niej dodane ani nic nie może zostać z niej usunięte, nie może też być unieważniona przez ustanowienie Prawa, dokonane w długi czas później. Bóg wszechrzeczy zaś obiecał, że będzie błogosławił narody za pośrednictwem potomstwa Abrahama. Tym potomstwem zaś jest sam Chrystus Pan. Przez Niego bowiem została wypełniona obietnica i narody otrzymały błogosławieństwo. Natomiast wszyscy inni, choćby doszli do szczytu cnoty – czy to Mojżesz, czy Samuel, czy Eliasz, krótko mówiąc wszyscy, którzy pochodzą z rodu Izraela, zwą się jego naturalnym potomstwem, ale nie są tym potomstwem, które przyniosło poganom źródło błogosławieństwa. Tak powiem powiada boży Apostoł: «I nie mówi [Pismo]: i potomkom, co wskazywałoby na wielu, ale [wskazano] na jednego: i potomkowi twojemu, którym jest Chrystus». Zatem oni [poganie] nazywają się potomkami Abrahama nie dlatego, że pochodzą z rodu Abrahama, lecz dlatego, że to Chrystus nosi tę nazwę w ścisłym sensie i tylko On udzielił poganom błogosławieństwa zgodnie z obietnicą. Powiedział [Bóg]: «W twoim potomstwie będą błogosławione wszystkie narody ziemi». A narody nie otrzymały tego błogosławieństwa przez nikogo innego [tylko przez Chrystusa]. Dlatego boski Apostoł wskazuje, że obietnica jest mocniejsza od Prawa” (Teodoret z Cyru, Komentarz do Listu św. Pawła do Galatów 3,16-17; tłum S. Kalinkowski).

Biblia w sztuce