Wyprawy w świat Biblii ekspedycja nr 20: Podział królestwa. Roboam i Jeroboam 921-913 przed Chr.

Od początku I tysąclecia przed Chr. chronologia staje się bardziej pewna, ponieważ kontakty Izraela z Asyrią pozwalają znaleźć kilka punktów odniesienia. Ponieważ jednak tekst biblijny przy datacji odwołuje się do lat panowania każdego monarchy, mogą pojawić się pewne nieścisłości, w zależności od tego, czy rok, w którym następowała sukcesja tronu był przypisany staremu czy nowemu królowi (albo obu!).

Mapa I. Podział królestwa (1 Krl 11,26-40)

a) Podział królestwa został zapowiedziany przez wyrocznię prorocką Achiasza z Szilo, który obiecał Jeroboamowi – urzędnikowi na służbie Salomona – panowanie nad północnymi pokoleniami (1 Krl 11,29-39). W następstwie tej wyrocznie Jeroboam musiał uciekać do Egiptu, aby uniknąć śmierci z rąk Salomona. Po zgonie króla przedstawiciele plemion północnych zgromadzili się w Sychem, dokąd zaprosili także następcę tronu, Roboama, aby omówić stan królestwa. Trzeba pamiętać, że Dawid został wybrany na króla najpierw przez pokolenie Judy i dopiero później starsi plemion północnych uznali go za swego władcę, zawierając z nim układ. Ale Roboam nie zamierzał pertraktować ze starszyzną izraelską, która domagała się zmniejszenia podatków i ograniczenia ciężkich robót przymusowych, wprowadzonych przez Salomona. Doszło wówczas do rozłamu politycznego. Pokolenia północne nie chciały uznać władzy Roboama i ogłosiły swoim królem Jeroboama, syna Nebata, który tymczasem wrócił z Egiptu.

Zdjęcie 1. Brukowany plac i mur kamienny w Dan, X-IX w. przed Chr.
Obok Betel miasto to było siedzibą oficjalnego sanktuarium królestwa Izraela, jako przeciwstawienie dla Świątyni Jerozolimskiej.

Opowiadanie biblijne podkreśla, że podział królestwa odpowiada woli Bożej, używając do tego innej wyroczni prorockiej. Szemajasz poleca Roboamowi, by nie wypowiadał wojny zbuntowanym pokoleniom (1 Krl 12,22-24). Następnie jesteśmy informowani, że Jeroboam wybrał na swą rezydencję Sychem (1 Krl 12,25). Dalej jednak okazuje się, że jego rodzina mieszkała w Tirsie, która stała się nową stolicą (1 Krl 14,17). Ponadto Jeroboam uczynił Betel i Dan oficjalnymi sanktuariami królestwa, przeciwstawiając je Świątyni Jerozolimskiej, związanej z kultem Judy, Rozłam polityczny miał zatem skutki także na płaszczyźnie religijnej.

b) Królestwo Izraela – choć większe i bogatsze – wykazywało mniejszą spójność polityczną niż królestwo Judy. W tym ostatnim zachowała się Dawidowa sukcesja dynastyczna, natomiast na północy w przeciągu około 200 lat doszło do dziewięciu zamachów stanu i związanych z tym obaleń dynastii panującej.

Mapa II. Granice dwóch królestw i wyprawa Sziszaka (1 Krl 14,25-28; 2 Krn 12,2-12)

a) Granica między dwoma królestwami biegła wzdłuż idealnej linii, która zaczynała się w Bet-Araba, na północ od Morza Martwego i prowadziła na zachodzie w górę przez rozpadlinę Wadi El-Qelt i Wadi Suweinit. NA górze granice biegła na północ od Geba, które pozostało twierdzą Judy, a na południu od Bet-Choron, zstępując na północ od Ajjalon, również judzkiego, i kończąc się na terytorium Filistynów.

b) Biblia wspomina o ataku faraona Sziszaka na Jerozolimę, lecz wyprawa króla egipskiego była bardzo szeroko zakrojona, o czym świadczy spis zdobytych przez niego miast syro-palestyńskich, których nazwy wyryto na południowej ścianie świątyni Amona w Karnaku. Wśród wymienionych tam miast są Tanak, Megiddo (gdzie został znaleziony także fragment inskrypcji z imieniem Sziszaka), Bet-Szeam i Negeb. Wyprawa Sziszaka nie była w każdym razie prawdziwym podbojem, lecz militarną demonstracją, która zapewniła na kilkadziesiąt lat pewien wpływ Egiptu na te regiony.

Zdjęcie 2. Posążek boga Amona znaleziony w Karnaku. XXII dynastia, ok. 900 r. przed Chr.
Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork

Znaczenie religijne

W Księgach Królewskich „grzech Jeroboama” ma bardzo wielki ciężar teologiczny i stanowi miarę sądu autora biblijnego wobec wszystkich królów Izraela. Ostatecznie trzeba ich potępić, ponieważ nie odeszli od grzechu Jeroboama. Na czym polegał ten grzech? Podkreśla się dwa jego aspekty: ustanowienie oficjalnego kultu w Betel i Dan, w przeciwieństwie do kultu w Jerozolimie, oraz sprzyjanie kapłanom „z wyżyn”. Nie należy zapominać, że autor biblijny wyraża swój osąd w epoce bliskiej wygnaniu babilońskiemu i w perspektywie raczej polemicznej w stosunku do królestwa północnego. Z punktu widzenia historycznego nie wydaje się, aby Jeroboam mógł być oskarżony o bałwochwalstwo w sensie ścisłym za to, że postawił dwa „cielce” w Betel i Dan. Jak wynika także ze słów króla (1 Krl 12,28), dla niego chodziło zawsze o oddawanie czci Bogu, który wyprowadził Izraela z Egiptu. Wiemy, że wśród Kananejczyków bożek Baal był przedstawiany na nogach byka – symbolu siły i płodności. Stawiając dwa byki (użycie terminu „cielec” przez autora biblijnego jest raczej polemiczne i stanowi znak pogardy), Jeroboam chciał prawdopodobnie przedstawić jedynie piedestał dla Boga, Jego tron, unikając właśnie ukazywania podobizny Boga. Zinterpretowane w świetle Dekalogu (Wj 20,4 = Pwt 5,8) i przepisów Powtórzonego Prawa (Pwt 4,12-19) postępowanie Jeroboama było jednak przeciwne przykazaniu Bożemu, które zakazywało wykonywania jakichkolwiek obrazów, aby uniknąć niebezpieczeństwa popadnięcia w idolatrię. Zatem z punktu widzenia autora Księgi Kapłańskiej, kult promowany przez Jeroboama jest kultem bałwochwalczym i dlatego łączy on sanktuaria w Betel oraz Dan z kapłanami „wyżyn”, które należy rozumieć jako sanktuaria pogańskie.