Wyprawy w świat Biblii ekspedycja nr 1: Mezopotamia

By zrozumieć Biblię, nie wystarczy dokładnie przeczytać ją kilka razy. Nie wystarczy także przeczytać tomy komentarzy i opracowań. Jednym z elementów odkrywania świata biblijnego jest też wizyta w miejscach, w których działy się opisywane w księgach natchnionych wydarzenia. Każdy, kto odwiedził Ziemię Świętą wraca z niej odmieniony, zaczyna także widzieć cały koloryt historii i opowiadań. Można wręcz powiedzieć, że taka wyprawa otwiera oczy.

[fot. 1. Ruiny Białej Świątyni na podwyższonym tarasie, zwanym "zikkuratem" Anu, boga nieba, w Uruk, ok. 3000 r. przed Chr.]

Nie każdy jednak może pozwolić sobie na wyprawę prowadzącą do terenów, po których stąpali niegdyś bohaterowie wydarzeń biblijnych. Aby zaprosić wszystkich zainteresowanych Biblią do odwiedzenia tych terenów, będziemy publikować cyklicznie zdjęcia, mapy i szkice przedstawiające tereny, o których mówią teksty biblijne. Pomocą w tym będzie "Historyczny atlas Biblii" wydany przez wydawnictwo Jedność. Niech to spojrzenie w ziemie biblijne, pomoże nam wszystkim bliżej odkryć Słowo Boże, które przyszło do konkretnych ludzi w konkretnym miejscu, nie pojawiając się za siedmioma górami ani za siedmioma morzami. Bóg w swoim Słowie przychodzi do człowieka każdych czasów, by wezwać go do przebywania ze Sobą.

[Mapa 1. Sumerowie – od kultury Uruk do Lugalzaggesiego (3100-2350 przed Chr.)]

a)       Opowiadanie o historii Mezopotamii można zacząć od końca IV tysiąclecia przed Chr. W tym okresie rozkwita „kultura Uruk”, określana w ten sposób od nazwy najważniejszego miasta, położonego n południu Mezopotamii, zamieszkałego przez Sumerów. Zawdzięczamy im nie tylko wynalezienie pisma czy koła, ale także stworzenie sieci handlowej, która docierając również do północnej części Mezopotamii, Syrii i Anatolii, wywarła silny wpływ kulturalny na ten obszar i rozpowszechniła język oraz pismo sumeryjskie

b)       Na początku III tysiąclecia miasta regionu Sumer na południu Mezopotamii były zorganizowane w miasta-państwa. Na ich czele stał ensi, którego uważano za ziemskiego przedstawicela lokalnego boga, jedynego i autentycznego władcy miasta i otaczającego je terytorium. Ta ideologia dawała duże znaczenie świątyni, gdzie ensi miał swą rezydencję i gdzie sprawował funkcje zarówno polityczne, jak i religijne. W gronie różnych bóstw sumeryjskich pewne zwierzchnictwo przypisywano Enlilowi, bogu Nippur.

(fot. 2. Dwuczęściowy posążek z Nippur przedstawiający parę małżeńską. Kultura protodynastyczna, pierwsza połowa III tysiąclecia przed Chr., Muzeum Narodowe, Bagdad)

c)        Sytuacja zmienia się w ciągu III tysiąclecia, kiedy to coraz większą rolę odgrywa ideologia, która zmierza do sformowania państwa rozległego, zorganizowanego i scentralizowanego. I tak pewne miasta zaczynają rozciągać swe panowanie nad innymi, a rządzący przyjmują tytuł „lugal” (które być może należałoby tłumaczyć jako „król”). W tych staraniach o zwiększenie własnej władzy wyróżniają się miasta Ur, Lagasz i Uruk. Między 2360 a 2350 r. przed Chr. Lugalzaggesi, pochodzący – jak się wydaje – z Ummy, przejął władzę w Uruk, podporządkował sobie Ur i Lagasz, a następnie ogłosił się królem w Nippur. Zważywszy, że było to miasto najważniejszego boga Enlila, w ten sposób legitymizował on swoje roszczenia do rządzenia całym regionem jako przedstawiciel tegoż boga. W tekstach, które donas dotarły,twierdzi on, że jego panowanie rozciąga się od „Morza Niższego” (Zatoka Perska) do „Morza Wyższego” (prawdopodobnie Śródziemnego) i przypisuje sobie tytuł „króla czterech stron świata”.Są to bardziej twierdzenia ideologiczne niż opis historyczny, trudno sobie bowiem wyobrazić, by Lugalzaggesi miał kontrolę nad obszarami dzisiejszej Syrii. Możemy powiedzieć, że wraz z tym władcą wkracza w historię starożytnego Wschodu idea imperium powszechnego.

[Mapa 2. Hegemonia Babilonii za Hammurabiego (1728-1686 przed Chr.)]

Przyczyny upadku III dynastii z Ur należy szukać nie tylko w konflikcie z sąsiednim Elamem, ale też w ncisku ze strony Amorytów, ludności semickiej pochodzącej z zachodu (z obszarów między Arabią a Syrią), która zaczęła osiedlać się w Mezopotamii na początku II tysiąclecia przed Chr. Spośród wielu królów amoryckich można wspomnieć Iszbi-Erra, który będąc wcześniej wasalem ostatniego króla Ur, Ibbi-Sina, odzyskał niepodległość i założył dynastię ze stolicą w Isin. Wśród jego następców słynny jest król Lipit-Isztar (1875-1865 przed Chr.) z racji przypisywanego mu kodeksu praw.

Inna dynastia amorycka, na temat której zachowały się pewne informacje, została założona w Larsie przez Kudur-Mabuga. Jeden z jego synów, Rim-Sin (1758-1698 przed Chr.), zdołał rozciągnąć swoje panowanie również nad miastem Isin. Innymi ważnymi ośrodkami rządzonymi przez Amorytów były: Mari, Aszur, Esznunna i Babilon (po akadyjsku Babilu, a po sumeryjsku Ka-dingira, „brama boga”).

Szósty król dynastii Babilonu, Hammurabi (1728-1686 przed Chr.) pokonał Rim-Sina z Larsy, podporządkowując sobie region Sumeru i Elamu. Podbił następnie obszary Esznunny, Mari i Asyrii, poduwając się aż do środkowego Eufratu i górnego Tygrysu. Począwszy od panowania Hammurabiego, można mówić o kulturze babilońskiej, spadkobierzyni sumeryjskiej (język sumeryjski pozostaje językiem religijnym i na niektórych inskrypcjach królewskich) i akadyjskiej (język ten był używany w tekstach ekonomicznych i administracyjnych). Słynny jest kodeks prawodawczy Hammurabiego, który dotarł do nas w formie niemal kompletnej na wielkiej steli. Jego treść często porównywano do zbiorów praw obecnych w Biblii, w szczególności w Wj 20-23.

[fot. 3. Górna część steli z Kodeksu Hammurabiego. Przedstawia Szamasza, słońce, boga sprawiedliwości, który dyktuje prawa królowi babilońskiemu. Ten monolit z diorytu (2,25 m wysokości) zawiera 282 artykuły, które czynią zeń największy – choć nie pierwszy – zbiór praw starożytnego Bliskiego Wschodu.]