Język akkadyjski należy do grupy języków semickich i jest jednym z najstarszych poświadczonych języków tej rodziny. Używany był w Mezopotamii i na terenach pozostających pod wpływem imperium najpierw babilońskiego później także asyryjskiego od III tys. przed Chrystusem, aż do pierwszego wieku po Chrystusie. Nazwa wywodzi się od miasta Akkad, będącego przez długi czas wielkim ośrodkiem cywilizacji i kultury mezopotamskiej. Język ten poświadczony b ył pierwotnie w sumeryjskich tekstach poprzez imiona własne już około 2800 r. przed Chrystusem, ale później pojawiał się też już jako samodzielny język. Przez długie wieki był językiem urzędowym administracji starożytnego Bliskiego Wschodu, z czasem jednak zaczął być zastępowany przez język aramejski. Często na wyobrażeniach pracy urzędników dworskich widzimy, dwie grupy: jednych używających piór i piszących na papirusach, a drugich z dłutami siedzącymi nad glinianymi tabliczkami. Pierwsi zasadniczo byli pisarzami piszącymi po aramejsku, drudzy - po akkadyjsku.

Pismo klinowe przejęte zostało do zapisu języka akkadyjskiego z pisma sumeryjskiego. Pierwotnie znaki miały charakter logogramów, czyli jeden znak oznaczał jakieś konkretne słowo. Z czasem jednak znaki przejęły funkcję sylabiczną, czyli znaki oznaczały konkretne dźwięki, zawierając jednocześnie odniesienie, jaka spółgłoska i samogłoska ma być realizowana w danym miejscu (podobną cechę wykazuje alfabet etiopski, w którym wygląd spółgłosek zmienia się w zależności od samogłoski, która im towarzyszy). W tekstach używane były także precyzujące znaki (tzw. determinaty), które dookreślały słowa, ujednoznaczniając czy są one w liczbie mnogiej (tzn. mesz) lub są imieniem bogów (tzn. dingir).

Przyjrzyjmy się zatem językowi akkadyjskiemu, odczytując poszczególne symbole a także przyglądając się ich znaczeniu i sposobowi formułowania myśli. Jako przykład niech posłużą nam pierwsze stychy opisanego w poprzednim artykule eposu "Enuma Elisz".

1.

e-nu-ma e-lisz la na-bu-ú szá-ma-mu

czyt: enuma elisz nabu szamamu

enuma - spójnik wyrażający ideę czasowości "gdy"

elisz - to przysłówek utworzony poprzez dodanie końcówki "-isz" do słowa "elu" oznaczającego jako czasownik "być wysokim", a jako przymiotnik "wysoki". Jedna z hipotez mówi, że to właśnie od tego słowa wywodzi się hebrajskie określenie "'eloah" (aramejskie "'elah"), częściej pojawiające się w Biblii w formie l. mn.: "'elohim"

la - partykuła negacji, podobnie (fonetycznie) brzmi analogiczna partykuła w języku aramejskim (la'), w języku hebrajskim, zgodnie z prawem językowym (tzw. przesunięciem kananejskim), brzmi ona „lo'”

nabu - czasownik w statycznej koniugacji (tzn. wyrażającej stan podmiotu), w formie 3 os. l. poj.: "jest/było nazwane"

szamamu - poetyckie brzmienie liczby mnogiej rzeczownika "szama'u" lub "szamu": "niebo". Zauważmy podobieństwo do hebrajskiego określenia "szamajim" oraz aramejskiego "szemajin"

Cały werset można zatem przetłumaczyć:

„gdy niebo wysoko nie zostało nazwane"

2.

szap-lisz am-ma-tum szu-ma la zak-rat

czyt: szaplisz ammatum szuma la zakrat

szaplisz - podobnie jak "elisz" jest przysłówkiem, pochodzącym od rzeczownika "szaplu", oznaczającym "niższą część", "spód", "dół" . Porównaj z hebrajskim określeniem "szefela" oznaczającym dolinę.

ammatum - rzadka, literacka forma rzeczownika "ziemia". Końcówka "-atum" wskazuje na to, że jest to rzeczownik rodzaju żeńskiego i występuje w mianowniku. Ten przypadek świadczy, że jest to podmiot zdania.

szuma - rzeczownik w bierniku "imię" (mian. "szumu"). Biernik wskazuje, że słowo to jest dopełnieniem zdania. Rzeczownik ten w języku hebrajskim brzmi "szem", a w aramejskim "szum"

zakrat - statyczna forma czasownika "zakaru" oznaczającego "mówić", "wyrażać". Wyraża tutaj znaczenie bierne "była nazwana", gdyż jest to 3. os. l. poj. r. żeńskiego, gdyż zgadza się pod względem rodzaju z podmiotem zdania "ammatum", który też jest r. żeńskiego. W języku akkadyjskim niektóre koniugacje czasownikowe rozróżniają między formą rodzaju męskiego i żeńskiego.

„a ziemia nisko nie została wypowiedziana imieniem”

Użyte tu terminy "wysoko" oraz "nisko" często w parze wskazują na niebo i ziemię, czasem też jednak na ziemię (jako miejsca przebywania żyjących) oraz podziemie (miejsca przebywania zmarłych), zawsze jednak wyrażając jakie przeciwstawienie. W zestawieniu niekontrastującym oznaczać mogą "wszędzie", "wszystkie miejsca".

3.  

abzu-ma resz-tu-ú za-ru-szu-un

czyt: abzuma resztu zaruszun

Abzu – imię własne pochodzenia sumeryjskiego, po akkadyjsku brzmi ono "apsu" wrz z enklityczną partykułą "ma". Spełnia ona wiele funkcji, ale w tym miejscu wyraża ideę łączenia, zakładając jednocześnie jednak czasową lub logiczną sekwencję między zdaniami, w których się pojawia, można zatem w niektórych kontekstach przetłumaczyć ją jako "i wtedy", lub "a następnie".

resztu - "najstarszy", "pierworodny", "starożytny". Końcówka "t" nie wskazuje na rodzaj żeński, ale jest częścią końcówki "tiu", która dodana do rdzenia czyni zeń przymiotnik. Rzeczownik "reszu" oznacza "głowa", "przód", "górna część", "początek" (identyczne znaczenie w języku hebrajskim posiada rzeczownik "rosz", a w aramejskim "resz").

zariu - lub zeriu "spładzający" jest imiesłowem, który może także funkcjonować jako rzeczownik i oznaczać "człowiek, który..." lub "ten, który..."

szun - końcówka wyraża zaimek dopełnienia bliższego czynności opisanej przy pomocy opisanego wyżej imiesłowu, wyraża tu zaimek 3. os. l. mn. "ich/je", czyli "ten, który je spłodził".

„wtedy starożytny Apsu, który je spłodził”

4. 

mu-um-mu ti-amat mu-al-li-da-at gim-ri-szú-un

czyt.: mummu tiamat mu(w)allidat gimruszun

mummu - "mądra osoba", "ktoś błyskotliwy", w tym kontekście oznacza "wykonawca".

tiamat - słowo to wywodzi się z połączenia rzeczownika "amtu", określającego dziewicę, który tylko w połączeniu z przedrostkiem "ti-" przyjmuje fonetyczną wartość "amat".

mu(w)allidat - imiesłów koniugacji D(odpowiednik hebr. Pi'el oraz aram. Pe'al), na co wskazuje prefiks "mu-", dlatego druga samogłoska rdzenna (l) jest podwojona. Mamy tu do czynienia z r. żeńskim, l. pojedynczą, formą związaną. Czasownik ten oznacza "rodzić", "wydawać na świat", a jego podstawowa forma brzmi "waladu", w czym można zauważyć podobieństwo do hebrajskiego czasownika "jalad" wyrażającego identyczną czynność (spółgłoski w oraz j były wymienialne między sobą).

gimru - "całość", tutaj powiązany jest z identycznym sufiksem jak "zaruszun" w końcówce wersetu poprzedniego, wyrażając tutaj jednak zaimek dzierżawczy: dosł. "ich całość", czyli "je wszystkie".

„(oraz) Tiamat, wykonawczyni, która je wszystkie zrodziła”

5.

a.mesz-szú-nu isz-te-nisz i-hi-qu-ú-ma

czyt.: meszunu isztenisz ihiquma

a.mesz – logogram do „mu” (wody – por. hebr. majim), oznaczający liczbę mnogą, tutaj w bierniku (wyraża dopełnienie bliższe czasownika). Sufiks „szunu” w nieskróconej formie wyraża zaimek dzierżawczy: „ich wody”

isztenisz – przysłówek, oznaczać może „równo”, a w tym miejscu „razem”

ihiqu – czasownik w 3. os. l. mn „mieszali”, od rdzenia „haqu”. Prefiks „i-” charakteryzuje czasowniki w 3. os., a końcówka „-u” wyznacza l. mn.

„mieszali swoje wody”

6.

gi-pa-ra la ki-ic-cu-ru cu-ca-a la sze-'u-ú

czyt: gipara la kiccuru cuca la sze’u

gipara – biernik od „giparu” lub „giparru”: „pastwiska”

kiccuru – 3. os. l. mn., koniugacji Gt (infiks „-t-” asymiluje się do podwojenia „c”). Posiada on znaczenie pasywne choć czasem także iteratywne (oznaczające powtarzalność akcji, jej rozciągłość w czasie), jako zdanie względne w relacji do „enuma” z pierwszego wersetu i przybiera tu znaczenie „koniunktiwu” (trybu łączącego). Pierwszym znaczeniem czasownika „kacaru” jest „odwracać”, „obracać”, jednak ponieważ ta czynność sama w sobie jest iteratywna, a należy ją przetłumaczyć biernie, można to wyrazić jako „uczynione/stworzone/zrobione”

cuca – biernik od rzecz. „cucu” „sitowie”, „trzcina”

szeu – czasownik w formie analogicznej do powyższego „kiccuru”, oznacza „nie były znajdowane”

„(lecz) pastwisk nie uczyniono, a sitowia nie odnajdywano”

7.

e-nu-ma dingir.dingir la shu-pu-u ma-na-ma

czyt: enuma ilu la szupu manama

dingir – predykat pochodzenia sumeryjskiego oznaczający „bogowie”. Pojawia się przy imionach bogów, by odróżnić te imiona od rzeczowników pospolitych.

szupu – czasownik statyczny, 3. os. l. mn., koniugacji „Szin” (wyrażającej sprawczy charakter czynności, odp. aram. „szafel”), w prostej koniugacji oznaczający „pokazać”, „uczynić coś widocznym”. Tłumaczymy to: „nie zostali objawieni”.

manama – „ktoś”, w zestawieniu z partykułą negacji „la” oznacza „nikt” lub „żaden”. W apozycji (zestawieniu bez połączenia przyimkiem) określa poprzedzający rzeczownik: „żaden bóg” lub „żaden z bogów”

„gdy żadnego z bogów (jeszcze) nie objawiono”

Przetłumaczone stychy można zatem zestawić w następujący sposób:

„Gdy niebo wysoko nie zostało nazwane,

a ziemia nisko nie została wypowiedziana po imieniu;

wtedy starożytny Apsu, który je spłodził

oraz Tiamat, która je wszystkie zrodziła,

mieszali swoje wody.

Ale pastwisk jeszcze nie uczyniono, a sitowia nie odnajdywano.

Gdy żadnego z bogów (jeszcze) nie objawiono”

Bartłomiej Sokal