W poprzednich artykułach przyjrzeliśmy się eposowi "Enuma elisz", opowiadającemu o stworzeniu świata. Teraz cofniemy się w czasie i pochylimy nad tablicami jeszcze starszego dzieła babilońskiego - poematu o Gilgameszu. W formie znanej nam obecnie jest on kompilacją wielu bardzo starych podań i mitów ludowych, które swoimi korzeniami mogą sięgać nawet XXV w. przed Chrystusem. Jednak w obecnej formie został on utrwalony około XVIII w. przed Chrystusem. Poemat spisany na dwunastu tablicach opisuje historię Gilgamesza - najpierw opisanego jako rozbójnika, który sieje postrach na całej ziemi i ciągle naprzykrza się ludziom, z czasem człowieka dojrzewającego i odkrywającego życie.

Przykładowa, lepiej zachowana tablica z poematem o Gilgameszu

(źródło: A. George, The Epic of Gilgamesh: the Babylonian Epic Poem and Other Texts in Akkadian and Sumerian, London 1999, s. XXIX)

Historia Gilgamesza rozpoczyna się od opisania jego potęgi, który utrudnia życie wszystkim ludziom. Ci zanoszą do bogów skargę, żaląc się na swój los, prosząc, by Gilgamesz został pokonany. Bogowie postanawiają zatem stworzyć człowieka, który będzie rywalem dla naszego głównego bohatera. Bogini Aruru bierze zatem szczyptę gliny, rzuca ją na otwartą przestrzeń i w ten sposób do życia powołany zostaje pierwotny człowiek. Gilgamesz dowiaduje się o tym i dochodzi do pierwszej konfrontacji między obydwoma panami. Spotykają się przy wodopoju przez trzy dni, ale nie rozmawiają.

Gilgamesz wraca skonfundowany do domu, pytając swojego ojca o radę. Ten mówi, że Enkidu porzuci swoje zwierzęce życie, gdy zobaczy kobietę. Wraz z nierządnicą Szamhat wyrusza na spotkanie Enkidu. Gdy łowca spotyka kobietę zmienia się - jego wygląd ulega całkowitej przemianie, jego długie włosy nagle gdzieś się podziewają, zwierzęta, które do tej pory były jego towarzyszami, nie rozpoznają go i na jego widok, uciekają. On sam nie może już biegać tak szybko jak kiedyś, a ponadto staje się mądrzejszy: staje się człowiekiem. Gdy Enkidu nie wie, co robić, Szamhat kieruje do niego następujące słowa:

"Stałeś się głęboki, Enkidu, stałeś się jak bóg

Czemu masz teraz włóczyć się po polach z dzikimi zwierzętami?

Pozwól, że zabiorę cię do Uruku, Owczarni"

Opowiada ona, że Gilgamesz miał sny, które oznaczały, że przybędzie do niego przyjaciel, który będzie w stanie ocalić mu życie; bardzo go pokocha, a ten będzie go ochraniał.

Druga tablica jest w dużej części niekompletna, zdaje się, że początek, który nie zachował się, opisuje wędrówkę Enkidu do Uruku. Narracja zaczyna się, gdy jest on już na ulicach miasta i zyskuje powszechny szacunek ludzi tak, że oni odają mu cześć, jak we śnie, który wcześniej miał Gilgamesz - (już nie rozbójnik, ale) władca miasta. Jednak Enkidu rozpoczyna walkę z Gilgameszem, blokując mu dostęp do domu swojego teścia, rozpoczynają się zapasy, któych przebieg nie zachował się, ale wynikiem jest przyznanie się Gilgamesza do spełnienia jego snu. Enkidu, słysząc słowa, zaczyna płakać i obejmuje Gilgamesza. Następnie, po raz kolejny fragmentaryczny tekst opisuje zamiar wyruszenia Gilgamesza na wędrówkę, której odradzają mu młodzi mieszkańcy Uruku, a starzy przestrzegają przed niebezpieczeństwami. Trzecia tablica rozpoczyna się radą, by Gilgamesz nie wyruszał sam, ale zabrał kogoś, kto go ochroni, czyli swojego potężnego przyjaciela Enkidu. Następnie obydwaj udają się do pałacu królowej Ninsun, która udziela mu podobnej rady. Gilgamesz składa ofiarę całopalną i ostrzegłszy Enkidu o trudnościach wyruszają na wyprawę.

Czwarta tablica opisuje dotarcie dwóch podróżników do Libanu. U stóp góry Gilgamesz ma trzy sny, które napełniają go strachem, jednak Enkidu go pociesza i wyjaśnie, że sny mają dobre znaczenie. Piąta tablica rozpoczyna się od odnalezienia poszukiwanego lasu, w którym mieszka Humbaba. Humbaba drwi z Gilgamesza i Enkidu, więc rozpoczyna się walka, którą przegrywa opiekun lasu. Tuż przed śmiercią Humbaba jednak wygłasza proroctwo na temat Gilgamesza i Enkidu: żaden nie przeżyje drugiego, nie zostaną też starcami. Kolejna, szósta tablica rozpoczyna się opisem przebrania się Gilgamesza po walce i założenia korony. Po tej uroczystości i naradzie z bogami, następuje tajemnicza scena nocna, w czasie której otwiera się przepaść w ziemi, Enkidu wpada w nią, ale zaraz wyskakuje. Po tym jednak rozpoczyna się walka Enkidu z Bykiem Niebios wysłanym przez Isztar, która chce utrudnić wyprawę Gilgameszowi. Po śmierci niebieskiego stworzenia, następuje żałoba w Uruku.

Bohaterowie idą spać i kolejnej nocy, Enkidu ma sen, w którym rada bogów zastanawia się, który z nich: Gilgamesz czy Enkidu powinien zginąć za zabicie Byka, jednak tekst jest niepełny i brak końcówki snu. Niepełny tekst siódmej tablicy jest trudny w interpretacji, ale na pewno winą obarczony zostaje Enkidu i wyrokiem bogów zostaje zabity. Ósma tablica przekazuje opis żałoby Gilgamesza po stracie przyjaciela, któy przez trzy dni nie obudził się, przygotowuje jego ciało do obrzędów pogrzebowych, ubiera je i przyozdabia, żałoba po nim trwa sześć dni i siedem nocy. Następnie (dziewiąta i dziesiąta tablica) opisana jest dalsza wyprawa Gilgamesza, który przychodzido góry Maszu i dalej podąża, by szukać tajemnicy życia i śmierci, by przywrócić swojego przyjaciela do życia i samemu stać się nieśmiertlenym. Znajduje się u mieszkającego za niebezpiecznym morzem Ut-napisztim, do którego popłynąć może tylko wraz z marynarzem o imieniu Ur-szanabi. By dotrzeć do tajemniczego miejsca, Gilgamesz musi ściąć trzysta trzydziestometrowych drzew, by przepłynąć po śmiercionośnym morzu. Choć spotyka ich sztorm na wodach, które zabiłyby każdego, kogo zwilżą, Gilgamesz staje przed Ut-napisztim.

Mędrzec poucza go, że tym, co pozwoli mu odzyskać życie dla przyjaciela jest nieznana bliżej kłująca roślina. Zdobyta zapewni spełnienie misji Gligamesza. Przygotowuje się on na zerwanie rośliny i rzeczywiście udaje mu się ją odnaleźć: zrywa roślinę, która kłuje go w rękę. Jest to jednocześnie potwierdzenie prawdziwości rośliny. W drodze powrotnej Gilgamesz zatrzymuje się nad stawem z chłodną wodą, by się odświeżyć. Gdy jest w wodzie, wąz wyczuwa miły zapach rośliny, przypełza, zjada ją i ucieka. Jedenasta tablica kończy się opisem lamentu Gilgamesza, który wychwala jednocześnie pochwałę miasta Uruk. Dwunasta tablica jest częścią innego eposu babilońskiego. Rozpoczyna się od rozmowy Gilgamesza z Enkidu, na temat zstąpienia pod ziemię. Enkidu, nie wysłuchuje poleceń Gilgamesza i musi on zostać pod ziemią.

Po wstępnym zarysowaniu akcji w eposach o Gilgameszu i "Enuma elisz", możemy analizować dokładniej fragmenty biblijne, które wykazują elementy wspólne z wymienionymi mitami.

Bartłomiej Sokal

Zapraszamy do rozwijającej się czytelni biblijnej, gdzie znaleźć można różnego typu artykuły na temat Biblii oraz mitów  babilońskich oraz ich powiązań z Biblią.