ks. Piotr Kot

Wieczernik – «Uczta zbawionych»

W starożytnym Izraelu do najistotniejszych dni w kalendarzu liturgicznym należały trzy święta pielgrzymkowe (Przaśników, Tygodni i Namiotów) oraz Pascha. Według Ewangelii Jana każde z nich stanowiło ważne tło dla objawienia tajemnicy Jezusa z Nazaretu. Również wydarzenia w Wieczerniku, poprzedzające Jego śmierć i zmartwychwstanie, stają się zrozumiałe jedynie w kontekście dwóch z nich: Święta Przaśników i Paschy.

1. Nowy rozdział w historii

Święto Przaśników, należące początkowo do świąt rolniczych, było obchodzone na początku zbioru jęczmienia. Jego cechą charakterystyczną był pokarm, którym posilali się żniwiarze. Otóż w ciągu pierwszych siedmiu dni spożywano jedynie chleb z nowego ziarna, bez zaczynu (przaśny). Pieczywo to miało ważną symbolikę: oznaczało «nowy początek», gdyż nie zawierało w sobie niczego z dawnych zbiorów. Stanowiło więc otwarcie historii na nowość tego, co miało dopiero przyjść.

W początkowym etapie również Pascha należała do świąt rolniczych. Obrzęd baranka był najistotniejszym elementem «przebłagania bogów» w czasie przenoszenia się pasterzy wraz z bydłem z wiosennych, zielonych łąk, na jałowe pastwiska. Świętowanie Paschy oznaczało dla koczowniczego plemienia początek nowego etapu, a «obrzęd baranka», którego krwią skrapiano ogrodzenie obozu, miał zapewnić protekcję przed «złymi duchami pustyni», zagrażającymi życiu ludzi i zwierząt.

Po wyjściu Izraelitów z Egiptu, które w relacji autora Księgi Wyjścia zostało poprzedzone «obrzędem baranka» i spożyciem przaśnych chlebów (Wj 12,3-10), oba święta pasterskie nabrały nowej symboliki – stały się pamiątką cudownej interwencji Boga, który zlitował się nad swym ludem, uwalniając go od złych mocy Egiptu. Od tego momentu Pascha i Święto Przaśników, połączone w jeden obchód, na trwałe wpisały się w tradycję narodu. Według zwyczaju uroczystość należało świętować w pierwszym miesiącu roku. O zmierzchu czternastego dnia miesiąca Abib zabijano wcześniej wybrane jagnię, jego krwią skrapiano odrzwia i próg domu, pieczono go na ogniu, a następnie spożywano wraz z niekwaszonym (przaśnym) chlebem i gorzkimi ziołami. Pamiątka nocy paschalnej, podczas której Anioł Śmierci przeszedł przez Egipt, zabijając wszystko pierworodne z wyjątkiem tych, którzy «schronili się za zasłoną krwi baranka», stała się dla Izraela «początkiem miesięcy» (Wj 12,2). Nakaz, który Mojżesz i Aaron otrzymali od Pana, wyrażał głębokie przesłanie wydarzeń poprzedzających przejście przez Morze Czerwone: Pascha miała zainicjować zupełnie nowy etap w życiu Narodu Wybranego! Wieczór sprawowania «obrzędu baranka i przaśnego chleba» stanowił punkt odniesienia dla dalszej historii. Był momentem objawienia się zbawczej mocy Boga i odnowienia życia Izraelitów: Bóg przeprowadził ich z «ziemi niewoli» ku pełnej wolności!

2. «Pamiątka» – historia, która się dzieje

Święty Paweł przedstawia Ostatnią Wieczerzę jako prawdziwą ucztę paschalną, w czasie której Jezus dwukrotnie powtarza słowo – «pamiątka». Apostoł, przytaczając słowa Pana, nawiązuje wprost do klimatu święta Paschy, którego centralnym punktem była recytacja Haggady. Ojciec – głowa domu, był zobowiązany każdego roku opowiedzieć swoim bliskim wielkie dzieła zbawcze, jakie miały miejsce w historii Narodu Wybranego, a zwłaszcza cudowne przejście przez Morze Czerwone, poprzedzone pierwszą Paschą świętowaną jeszcze w Egipcie. Cechą charakterystyczną świątecznej Haggady było to, że wszystkie te wydarzenia były przywoływane w pierwszej osobie liczby mnogiej: «Bóg nas wyprowadził z Egiptu i przeprowadził przez Morze Czerwone»; «Pan nam dał Prawo przez Mojżesza»; «Bóg nas wprowadził do Ziemi Obiecanej»! Dzięki temu coroczny wieczór paschalny, gromadzący Izraelitów wokół baranka i przaśnych chlebów, przemieniał się ze zwykłego wspominania dawnej historii w rzeczywiste uobecnianie «tu i teraz» mocy Boga, objawionej przed wiekami zwłaszcza nad Morzem Czerwonym. Świętowana po wielu wiekach Pascha ponawiała minione wydarzenia i włączała w nie wszystkie kolejne pokolenia Żydów. Dla Izraelity «upamiętnianie dzieł Boga» oznaczało «czynienie ich obecnymi dzisiaj».

W ten nurt haggadycznego wspominania historii wpisuje się przytoczone przez świętego Pawła wezwanie Jezusa odnośnie sprawowania Eucharystii. Każdorazowe «łamanie chleba» we wspólnocie Kościoła nie ma charakteru zwykłego przypominania chwili ukrzyżowania i śmierci Pana. «Czynić pamiątkę» Golgoty oznacza uobecniać «tu i teraz», «dzisiaj», doskonałą miłość Chrystusa. Uczestniczyć w takiej «Pamiątce» to nic innego, jak realnie stać pod Krzyżem i czerpać z przebitego boku Jezusa nowe życie.

3. Wieczernik «godziną» Jezusa

Janowy opis Ostatniej Wieczerzy rozpoczyna wzmianka o «godzinie Jezusa»: «Jezus widząc, że nadeszła Jego godzina (…) zdjął szaty (…) i zaczął umywać uczniom nogi». «Godzina Jezusa» ma w Ewangelii Jana bardzo głębokie przesłanie. Jest ona czasem «wywyższenia Syna Bożego» i kulminacyjnym momentem zbawczego działania Boga w historii. Jest to chwila oczekiwana od tysięcy lat. «Godzina Jezusa» to moment zawarcia przez Boga nowego Przymierza z człowiekiem, Przymierza w Krwi Chrystusa, na mocy którego Pan nieba i ziemi odnawia zniszczoną przez grzech więź ze stworzeniem i zaprasza je do wejścia w nową komunię z Nim. Znakiem «nowych czasów» miała być eschatologiczna uczta, podczas której Bóg miał służyć człowiekowi, zaspakajając jego najgłębsze pragnienia: «Szczęśliwi słudzy, których Pan zastanie czuwających, gdy nadejdzie. Zaprawdę powiadam wam: Przepasze się i każe im zasiąść do stołu, a obchodząc będzie im usługiwał» (Łk 12,37). Ostatnia Wieczerza, którą opisuje święty Jan, jest czytelnym znakiem, że oto «godzina Jezusa» weszła w ostateczne stadium realizacji. Jezus – Syn Boży – «zdjął szaty» i stał się Sługą tych, którzy zasiedli do uczty, po czym z powrotem «ubrał szaty». Zdjęcie szat to znak ogołocenia i śmierci Jezusa; ich ponowne ubranie – to symbol powrotu do życia, czyli zmartwychwstania. W Wieczerniku został zatem zapoczątkowany nowy, eschatologiczny etap historii. Święty Jan jasno wskazuje, że śmierć i zmartwychwstanie Jezusa to nowa Pascha, podczas której dokonuje się wyzwolenie człowieka. Krew Chrystusa-Baranka, staje się od tego momentu zasłoną chroniącą uczniów Pana przed niszczycielską siłą Anioła Śmierci. «Jeśli ktoś pozostaje w Chrystusie, jest nowym stworzeniem. To, co dawne, minęło, a oto wszystko stało się nowe» (2 Kor 5,17).

Aplikacja

Największe chrześcijańskie święto Paschy, czyli Męki, Śmierci i Zmartwychwstania Jezusa, rozpoczyna się od wejścia do Wieczernika. To w nim, tuż przed śmiercią, Chrystus ustanowił «sakrament sakramentów», jak Eucharystię nazywa Katechizm Kościoła Katolickiego. Ostatnia Wieczerza jest przedsmakiem i zapowiedzią «nowego etapu» w dziejach świata. Jezus – Syn Boży staje przed człowiekiem w postawie Sługi, a w geście umycia nóg uczniom objawia bezgraniczną i zbawczą miłość Boga. Każdorazowe późniejsze «upamiętnianie» tego wydarzenia będzie realnym uczestniczeniem w owocach śmierci i zmartwychwstania Pana. «Czynić pamiątkę Wieczerzy» to znaczy być z Jezusem «tu i teraz», «dzisiaj», w Wieczerniku i na Golgocie, ale również na eschatologicznej uczcie zbawionych, która dwa tysiące lat temu została zainicjowana w «godzinie Jezusa» w Jerozolimie.