W objeciach miłosci Ojca
Tekst J 14,15-21 jest umieszczona w drugiej części Ewangelii Janowej opisującej nauczanie Jezusa podczas Ostatniej Wieczerzy (J 13-17). Blok ten pod względem gatunku literackiego jest identyfikowany jako Mowy pożegnalne (Mowy testamentalne, Mowy pocieszenia).
W odróżnieniu od wcześniejszej części Ewangelii (Księga Znaków - rozdziały 1-12) Mowy pożegnalne są skierowane bezpośrednio do uczniów Jezusa. Zwraca się On do nich, aby im wyjaśnić sens swego życia oraz przygotować ich do rozstania i do ponownego tryumfu chwały Jezusa. Pod względem literackim układ mów jest typowo Janowy. Myśl rozwija się koncentrycznie i często powraca ten sam temat ubogacony nowymi aspektami. Zdarzają się w nich powtórzenia lub włączenia myśli na pozór oderwanych.
W gatunku Mów pożegnalnych można wyodrębnić charakterystyczną strukturę, która jest widoczna w tekście Janowym. Struktura ta podkreśla ważność osoby Jezusa który:
a. zbiera wokół siebie uczniów przed swoją śmiercią (J 13,1-3.27.33.36.38).
b. przekazuje uczniom swe pouczenia i obietnice – naucza o przykazaniu miłości (J 13,31-35; 15,12-17), wzywa do wiary (J 14,1), posyła uczniów, aby przynosili owoce (J 15,16), aby byli Jego świadkami (J 15,27), obiecuje im Ducha Prawdy (J 14,16-17.25; 15,26; 16,7n.) oraz miejsce w domu Ojca (J 14,2n).
c. przedstawia siebie jako tego, który uczynił wszystko, czego teraz żąda od uczniów (J 13,12-17.34.35; 15,12).
d. zapowiada, że uczniowie będą się smucić z powodu Jego odejścia, będą prześladowani, ponieważ świat ich znienawidzi (J 15,18-25). To prześladowanie jest przedstawione w sposób konkretny jako wykluczenie z synagogi (J 16,2). Smutek jednak przemieni się w radość, gdy uczniowie znów ujrzą Pana (J 16,20).
Dzięki gatunkowi literackiemu Autor czwartej Ewangelii uwypukla sens teologiczny ostatnich dni Jezusa na ziemi. Poprzez podkreślenie kontynuacji historii zbawienia Jezus zostaje postawiony w szeregu wielkich wysłańców Bożych takich jak Mojżesz czy Dawid. Ogarnia On myślą całe swe życie, świadomy posłannictwa i bliskiego odejścia z tego świata. Widząc smutek i niebezpieczeństwa czyhające na uczniów stara się zaradzić ich krytycznej sytuacji. Polecając przykazanie wzajemnej miłości daje siebie za przykład do naśladowania.
Naszą perykopę poprzedza bezpośrednio tekst, w którym Jezus pociesza swoich uczniów pouczając ich o swojej drodze do Boga i o domu Ojca (J 14,1-14). W kontekście następczym została umieszczona odpowiedź Jezusa na pytanie Judy, w której rozwija On naukę o wadze przykazania miłości i o roli Parakleta w życiu uczniów po odejściu Mistrza (J 14,22-31).
a. zbiera wokół siebie uczniów przed swoją śmiercią (J 13,1-3.27.33.36.38).
b. przekazuje uczniom swe pouczenia i obietnice – naucza o przykazaniu miłości (J 13,31-35; 15,12-17), wzywa do wiary (J 14,1), posyła uczniów, aby przynosili owoce (J 15,16), aby byli Jego świadkami (J 15,27), obiecuje im Ducha Prawdy (J 14,16-17.25; 15,26; 16,7n.) oraz miejsce w domu Ojca (J 14,2n).
c. przedstawia siebie jako tego, który uczynił wszystko, czego teraz żąda od uczniów (J 13,12-17.34.35; 15,12).
d. zapowiada, że uczniowie będą się smucić z powodu Jego odejścia, będą prześladowani, ponieważ świat ich znienawidzi (J 15,18-25). To prześladowanie jest przedstawione w sposób konkretny jako wykluczenie z synagogi (J 16,2). Smutek jednak przemieni się w radość, gdy uczniowie znów ujrzą Pana (J 16,20).
Dzięki gatunkowi literackiemu Autor czwartej Ewangelii uwypukla sens teologiczny ostatnich dni Jezusa na ziemi. Poprzez podkreślenie kontynuacji historii zbawienia Jezus zostaje postawiony w szeregu wielkich wysłańców Bożych takich jak Mojżesz czy Dawid. Ogarnia On myślą całe swe życie, świadomy posłannictwa i bliskiego odejścia z tego świata. Widząc smutek i niebezpieczeństwa czyhające na uczniów stara się zaradzić ich krytycznej sytuacji. Polecając przykazanie wzajemnej miłości daje siebie za przykład do naśladowania.
Naszą perykopę poprzedza bezpośrednio tekst, w którym Jezus pociesza swoich uczniów pouczając ich o swojej drodze do Boga i o domu Ojca (J 14,1-14). W kontekście następczym została umieszczona odpowiedź Jezusa na pytanie Judy, w której rozwija On naukę o wadze przykazania miłości i o roli Parakleta w życiu uczniów po odejściu Mistrza (J 14,22-31).
Lectio
w.15
Jeżeli Mnie miłujecie, będziecie zachowywać moje przykazania. W mowach pożegnalnych Jezus wielokrotnie podejmuje najistotniejszy temat chrześcijańskiej egzystencji, jakim jest miłość do Boga i do bliźniego. W naszym tekście zapowiedź przyjścia Parakleta została wprowadzona zdaniem mówiącym o miłości uczniów do Jezusa i o zachowaniu Jego przykazań. Na ścisłą jedność tej wypowiedzi z następującym po niej tekstem o Paraklecie wskazuje grecki spójnik kagō (a ja; także ja; z mojej strony). Dzięki niemu Jezusowa obietnica Parakleta jest zestawiona z nauką Jezusa o odpowiedniej postawie Jego uczniów. Prośbie i darowi Parakleta ze strony Jezusa odpowiada miłość i zachowanie przykazań ze strony uczniów. Miłość uczniów została określona greckim czasownikiem „agapaō”. Termin ten w Nowym Testamencie jest używany nie w znaczeniu przejściowych uczuć, czy miłości erotycznej, ale oznacza bezinteresowną, głęboką miłość Boga, ofiarną miłość Jezusa do Ojca i uczniów oraz miłość wiernych do Boga i siebie nawzajem. W Nowym Testamencie termin ten użyty jest 147 razy. U J - 36 razy, w listach Janowych - 31 razy (u Mt - 7 razy, u Mk - 6 razy, u Łk 10 razy, w listach Pawłowych 33 razy). W naszym tekście czasownik ten odnosi się do miłości uczniów wobec Jezusa. Dotychczas w mowach pożegnalnych była mowa o miłości Jezusa wobec uczniów oraz o miłości wzajemnej uczniów (13,34-35). Teraz następuje nowy aspekt - miłość uczniów do Jezusa. Miłość ta jest odpowiedzią na miłość Jezusa. Znaczenie tej miłości podkreśla też formuła warunkowa zdania 14,15. Warunkiem owocnej miłości uczniów wobec Jezusa jest zachowanie przykazań. To jest jakby test miłości.
Termin „prawo” (gr. entolē) występuje w naszym tekście na określenie przykazania. Nawiązuje ono do hebrajskiego, starotestamentalnego pojęcia micewah oznaczającego polecenie, przykazanie, nakaz prawa. Rzeczownik ten w NT określa jakiś konkretny nakaz prawa lub nakaz dotyczący życia chrześcijańskiego (Mt 5,19; Mk 10,5; Łk 1,6; 23,56). Może on też oznaczać pierwsze i najważniejsze przykazanie (Mt 22,36; Mk 12,28; Łk 18,20). Często rzeczownik ten jest używany dla uwydatnienia osobistego charakteru przepisu (Mt 15,13). W pismach Janowych jest nieco inaczej. Prawo Mojżeszowe (prawo żydowskie) nie jest nazywane entolē , lecz określa się je rzeczownikiem nomos (1,17; 1,45; 7,19.23; 8,17; 10,34). Widać tu wyraźnie, że termin entolē u Jana jest przeciwstawiony pejoratywnemu użyciu rzeczownika nomos. W Janowej Ewangelii termin entolē oznacza:a. misję zleconą przez Ojca Synowi misję (10,15; 12,49-50; 15,10). b. przykazanie Jezusa dane uczniom (13,34; 14,15.21; 15,10.12).
Bardzo często pojęcie „prawo” (entolē) jest w Ewangelii Janowej powiązane z terminem miłość (14,15.21; 15,10.12). Charakter Janowych wypowiedzi wskazuje, że w J 14,15-16 pod wyrażeniem „prawo” rozumie autor nie tylko przepisy moralne, lecz całą naukę Jezusa. Zachowanie przykazań odpowiada w tym kontekście zachowaniu nauki Jezusa (14,23n). Czasownik „zachowywać” (gr. tēreō) wskazuje na wierność i posłuszeństwo oraz stałość w wypełnianiu przykazań. W złożeniu „syntēreō” występuje aspekt ciągłego zachowywania nauki Jezusa (np. Matka Jezusa „zachowywała” w swym sercu - Mk 6,20; Łk 2,19).
Bardzo często pojęcie „prawo” (entolē) jest w Ewangelii Janowej powiązane z terminem miłość (14,15.21; 15,10.12). Charakter Janowych wypowiedzi wskazuje, że w J 14,15-16 pod wyrażeniem „prawo” rozumie autor nie tylko przepisy moralne, lecz całą naukę Jezusa. Zachowanie przykazań odpowiada w tym kontekście zachowaniu nauki Jezusa (14,23n). Czasownik „zachowywać” (gr. tēreō) wskazuje na wierność i posłuszeństwo oraz stałość w wypełnianiu przykazań. W złożeniu „syntēreō” występuje aspekt ciągłego zachowywania nauki Jezusa (np. Matka Jezusa „zachowywała” w swym sercu - Mk 6,20; Łk 2,19).
w. 16
Ja zaś będę prosił Ojca, a innego Parakleta da wam, aby z wami był na zawsze - Zadania uczniów Jezusa, do których należą realizacja miłości i zachowywanie przykazań mają swą kontynuację w wierszu 16. Jezus będzie prosił Ojca (gr. erōtēsō - forma czasu przyszłego). Zapowiada ona przyszłe orędownictwo Jezusa. Jest On tu przedstawiony jako Boży orant (modlący się), który w imieniu uczniów prosi Ojca. Prośba Jezusa skierowana jest bezpośrednio do Ojca. Jezus odchodzi, by przygotować uczniom miejsce. Określenie Boga jako Ojca ma swą prehistorię w ST, w judaizmie, a także w niektórych religiach pogańskich. Ojciec Niebieski w posłannictwie Chrystusa znajduje szczególne miejsce także w ewangeliach synoptycznych. Jezus przyszedł na świat, aby objawić Ojca i odbudować właściwą relację ludzi do Ojca. W Jana rzeczownik ten występuje 118 razy w odniesieniu do Boga. O ile synoptycy kładą nacisk na Ojcostwo Boga w stosunku do ludzi, to w czwartej Ewangelii chodzi o Ojca, który objawia się przez Syna. W zapowiedzi Parakleta Ojciec jest tym, który wysłuchuje prośby Jezusa. Nasz tekst wskazuje, że dar Ducha Parakleta jest też darem Ojca. Przez obietnicę Jezusa Bóg objawi się w życiu uczniów, tak jak objawił się w życiu Jezusa. Chrystus prosi Ojca o innego Parakleta. Określenie „innego” (gr. allon) wskazuje na pewną odrębność, ale równocześnie suponuje kolejność Jego następowania i związek z Parakletem wcześniejszym, którego można utożsamić z Jezusem.
Poszukiwanie adekwatnego znaczenia terminu Paraklet (gr. paraklētos) nie jest łatwe i do dziś jest dyskutowane. W historii egzegezy istnieje wiele rozwiązań. Pojęcie to w NT występuje wyłącznie w pismach Janowych (J 14,16.26; 15,26; 16,7; 1 J 2,1). W tekstach Ewangelii oznacza innego Parakleta, obiecanego Ducha Prawdy, zaś w 1 J 2,1 oznacza chwalebnego Chrystusa. Termin ten występuje bardzo rzadko w grece klasycznej. Początkowo posiadał on sens: „przywołany na pomoc”, później stał się terminem technicznym na określenie „rzecznika - obrońcy sądowego” - analogicznie do łac. advocatus. W Septuagincie termin ten nie występuje. W literaturze rabinistycznej występuje transkrypcja hebrajska greckiego „peragelit” w PirgeAbod. W tekstach rabinackich rzeczownik ten ma sens religijny – „wstawiennik, orędownik przed trybunałem Bożym”. Etymologicznie termin grecki paraklētos jest przymiotnikiem odsłownym od czasownika parakalein . Czasownik ten, występujący bardzo często w literaturze Pawłowej i ma wiele znaczeń: „wzywać na pomoc”; „napominać”; „pocieszać”. Przymiotniki odsłowne mogą mieć znaczenie czynne i bierne. W znaczeniu biernym oznacza on – „wezwany na pomoc”, „obrońca”, „protektor”. W znaczeniu czynnym – „pocieszyciel”, „rzecznik”, „rozjemca”, „ten, który napomina, zachęca”. Wybór jednego z powyższych znaczeń dla określenia paraklētos nie jest łatwy w naszym tekście. Już tłumacze starożytni mieli z tym trudności. Wydaje się rzeczą słuszną to, co uczynił Hieronim, który termin ten wyraził jako „Paraclitum”.
Twierdzenie że Ojciec da innego Parakleta jest typowo Janowe i przypomina te miejsca w czwartej Ewangelii, gdzie Bóg jest tym, który daje, obdarowuje. Na oznaczenie tego daru jest użyty czasownik „dawać” (gr. didōmi) występujący w NT ok. 416 razy. W pismach Janowych czasownik ten ma przeważnie sens teologiczny. Bóg jest podmiotem działania w 42 miejscach w Ewangelii Janowej. Następnie dar przechodzi na Jezusa a przez Jezusa dar ten przechodzi na ludzi. Nazwanie Ojca - Dawcą Ducha jest zgodne z doktryną czwartej Ewangelii wyrażonej w słowie „dać” oraz zgodne z nauką NT, który Duchowi Świętemu przypisuje określenie – „dar Boga” (J 4,10; Dz 8,20; 10,45; Rz 5,15). Słowo „dać” wyraża nie tylko związek pomiędzy Ojcem i Synem, lecz także pomiędzy Ojcem a adresatami daru, którymi są ludzie. U początku każdego daru jest miłość. Bóg dał wszystko Synowi, gdyż Go miłuje. Bóg dał światu Jednorodzonego Syna, gdyż umiłował świat (J 3,16). Słowo „dać” objawiając relację między dającym - darem - odbiorcami daru prowadzi nas do tajemnicy Boga i Jego działania na korzyść ludzi. W tym właśnie kontekście należy umieścić dar Ducha Prawdy. Jan szczególnie podkreśla dwa osobowe dary Boga dla ludzi - w 3,16 - dar Syna Jednorodzonego i w 14,17 dar Parakleta - Ducha Prawdy. Jest to szczyt obdarowania ludzi. Bóg Ojciec realizuje pełną i doskonałą komunię z ludzkością. Inny Paraklet będzie dany uczniom, aby „był z nimi na zawsze”. Wyrażenie „być z” - to formuła wzięta ze ST wyrażająca szczególną pomoc Boga udzielaną tym, którym daje On trudne zadanie do wykonania (np. Rdz 28,15; Wj 3,12; Jer 1,8). U Jana ta formuła ukazuje związek Ojca z Jezusem (3,2; 8,29) oraz łączność Jezusa z uczniami (7,33; 16,4). Formuła ta wyraża bliskość Ojca z Jezusem, szczególną asystencję, pomoc, wierność oraz wzajemne poznanie siebie. Ta sama formuła występuje w naszym tekście na oznaczenie bycia Ducha Parakleta. Zapowiadany Paraklet przyjmie obecność, asystencję Jezusa wśród uczniów, będzie ich wspierał. Obecność Parakleta będzie analogiczna do obecności Jezusa wśród nich. Dar Parakleta oznacza skuteczne przedłużenie tego, czym Jezus był dla uczniów w czasie życia ziemskiego. Przebywanie Jezusa na ziemi było ograniczone czasem. Obecność innego Parakleta będzie trwać na wieki. Wyrażenie „na wieki” w naszym tekście oznacza nieustanne, nigdy niekończące się trwanie. Wynika stąd, że dzieło Jezusa wśród wierzących jest realizacją odwiecznych zamiarów zbawczych i ma znamię trwałości na zawsze.
Ja zaś będę prosił Ojca, a innego Parakleta da wam, aby z wami był na zawsze - Zadania uczniów Jezusa, do których należą realizacja miłości i zachowywanie przykazań mają swą kontynuację w wierszu 16. Jezus będzie prosił Ojca (gr. erōtēsō - forma czasu przyszłego). Zapowiada ona przyszłe orędownictwo Jezusa. Jest On tu przedstawiony jako Boży orant (modlący się), który w imieniu uczniów prosi Ojca. Prośba Jezusa skierowana jest bezpośrednio do Ojca. Jezus odchodzi, by przygotować uczniom miejsce. Określenie Boga jako Ojca ma swą prehistorię w ST, w judaizmie, a także w niektórych religiach pogańskich. Ojciec Niebieski w posłannictwie Chrystusa znajduje szczególne miejsce także w ewangeliach synoptycznych. Jezus przyszedł na świat, aby objawić Ojca i odbudować właściwą relację ludzi do Ojca. W Jana rzeczownik ten występuje 118 razy w odniesieniu do Boga. O ile synoptycy kładą nacisk na Ojcostwo Boga w stosunku do ludzi, to w czwartej Ewangelii chodzi o Ojca, który objawia się przez Syna. W zapowiedzi Parakleta Ojciec jest tym, który wysłuchuje prośby Jezusa. Nasz tekst wskazuje, że dar Ducha Parakleta jest też darem Ojca. Przez obietnicę Jezusa Bóg objawi się w życiu uczniów, tak jak objawił się w życiu Jezusa. Chrystus prosi Ojca o innego Parakleta. Określenie „innego” (gr. allon) wskazuje na pewną odrębność, ale równocześnie suponuje kolejność Jego następowania i związek z Parakletem wcześniejszym, którego można utożsamić z Jezusem.
Poszukiwanie adekwatnego znaczenia terminu Paraklet (gr. paraklētos) nie jest łatwe i do dziś jest dyskutowane. W historii egzegezy istnieje wiele rozwiązań. Pojęcie to w NT występuje wyłącznie w pismach Janowych (J 14,16.26; 15,26; 16,7; 1 J 2,1). W tekstach Ewangelii oznacza innego Parakleta, obiecanego Ducha Prawdy, zaś w 1 J 2,1 oznacza chwalebnego Chrystusa. Termin ten występuje bardzo rzadko w grece klasycznej. Początkowo posiadał on sens: „przywołany na pomoc”, później stał się terminem technicznym na określenie „rzecznika - obrońcy sądowego” - analogicznie do łac. advocatus. W Septuagincie termin ten nie występuje. W literaturze rabinistycznej występuje transkrypcja hebrajska greckiego „peragelit” w PirgeAbod. W tekstach rabinackich rzeczownik ten ma sens religijny – „wstawiennik, orędownik przed trybunałem Bożym”. Etymologicznie termin grecki paraklētos jest przymiotnikiem odsłownym od czasownika parakalein . Czasownik ten, występujący bardzo często w literaturze Pawłowej i ma wiele znaczeń: „wzywać na pomoc”; „napominać”; „pocieszać”. Przymiotniki odsłowne mogą mieć znaczenie czynne i bierne. W znaczeniu biernym oznacza on – „wezwany na pomoc”, „obrońca”, „protektor”. W znaczeniu czynnym – „pocieszyciel”, „rzecznik”, „rozjemca”, „ten, który napomina, zachęca”. Wybór jednego z powyższych znaczeń dla określenia paraklētos nie jest łatwy w naszym tekście. Już tłumacze starożytni mieli z tym trudności. Wydaje się rzeczą słuszną to, co uczynił Hieronim, który termin ten wyraził jako „Paraclitum”.
Twierdzenie że Ojciec da innego Parakleta jest typowo Janowe i przypomina te miejsca w czwartej Ewangelii, gdzie Bóg jest tym, który daje, obdarowuje. Na oznaczenie tego daru jest użyty czasownik „dawać” (gr. didōmi) występujący w NT ok. 416 razy. W pismach Janowych czasownik ten ma przeważnie sens teologiczny. Bóg jest podmiotem działania w 42 miejscach w Ewangelii Janowej. Następnie dar przechodzi na Jezusa a przez Jezusa dar ten przechodzi na ludzi. Nazwanie Ojca - Dawcą Ducha jest zgodne z doktryną czwartej Ewangelii wyrażonej w słowie „dać” oraz zgodne z nauką NT, który Duchowi Świętemu przypisuje określenie – „dar Boga” (J 4,10; Dz 8,20; 10,45; Rz 5,15). Słowo „dać” wyraża nie tylko związek pomiędzy Ojcem i Synem, lecz także pomiędzy Ojcem a adresatami daru, którymi są ludzie. U początku każdego daru jest miłość. Bóg dał wszystko Synowi, gdyż Go miłuje. Bóg dał światu Jednorodzonego Syna, gdyż umiłował świat (J 3,16). Słowo „dać” objawiając relację między dającym - darem - odbiorcami daru prowadzi nas do tajemnicy Boga i Jego działania na korzyść ludzi. W tym właśnie kontekście należy umieścić dar Ducha Prawdy. Jan szczególnie podkreśla dwa osobowe dary Boga dla ludzi - w 3,16 - dar Syna Jednorodzonego i w 14,17 dar Parakleta - Ducha Prawdy. Jest to szczyt obdarowania ludzi. Bóg Ojciec realizuje pełną i doskonałą komunię z ludzkością. Inny Paraklet będzie dany uczniom, aby „był z nimi na zawsze”. Wyrażenie „być z” - to formuła wzięta ze ST wyrażająca szczególną pomoc Boga udzielaną tym, którym daje On trudne zadanie do wykonania (np. Rdz 28,15; Wj 3,12; Jer 1,8). U Jana ta formuła ukazuje związek Ojca z Jezusem (3,2; 8,29) oraz łączność Jezusa z uczniami (7,33; 16,4). Formuła ta wyraża bliskość Ojca z Jezusem, szczególną asystencję, pomoc, wierność oraz wzajemne poznanie siebie. Ta sama formuła występuje w naszym tekście na oznaczenie bycia Ducha Parakleta. Zapowiadany Paraklet przyjmie obecność, asystencję Jezusa wśród uczniów, będzie ich wspierał. Obecność Parakleta będzie analogiczna do obecności Jezusa wśród nich. Dar Parakleta oznacza skuteczne przedłużenie tego, czym Jezus był dla uczniów w czasie życia ziemskiego. Przebywanie Jezusa na ziemi było ograniczone czasem. Obecność innego Parakleta będzie trwać na wieki. Wyrażenie „na wieki” w naszym tekście oznacza nieustanne, nigdy niekończące się trwanie. Wynika stąd, że dzieło Jezusa wśród wierzących jest realizacją odwiecznych zamiarów zbawczych i ma znamię trwałości na zawsze.
w. 17
Ducha Prawdy, którego świat przyjąć nie może, ponieważ Go nie widzi ani nie zna. Ale wy Go znacie, ponieważ u was przebywa i w was będzie. Terminowi Paraklet w wierszu 16 odpowiada wyrażenie „Duch prawdy” (gr. pneuma tēs alētheias) w wierszu 17. To określenie jest bardzo brzemienne w treść teologiczną. Występuje w NT tylko w pismach Janowych (J 14,17; 15,26; 16,3; 1 J 4,6). W Ewangelii wyrażenie to występuje w obietnicach Parakleta natomiast w 1 J Duch prawdy przeciwstawiony jest Duchowi kłamstwa i jest związany z rozpoznawaniem tajemnicy Jezusa. Wyrażenie „Duch prawdy” występuje też w tekstach qumrańskich (np. 1QS 4,21.23), gdzie jest używane w kontekście moralnym oznaczając jakiś przymiot ludzki. Termin „prawda” w środowisku greckim oznaczał zgodność sądu człowieka z rzeczywistością. W literaturze Janowej znajdujemy znacznie głębszą treść tego terminu. Może on oznaczać:a. Słowo Boga lub Słowo Jezusa (17,17; 1J 1,8-10)
Ducha Prawdy, którego świat przyjąć nie może, ponieważ Go nie widzi ani nie zna. Ale wy Go znacie, ponieważ u was przebywa i w was będzie. Terminowi Paraklet w wierszu 16 odpowiada wyrażenie „Duch prawdy” (gr. pneuma tēs alētheias) w wierszu 17. To określenie jest bardzo brzemienne w treść teologiczną. Występuje w NT tylko w pismach Janowych (J 14,17; 15,26; 16,3; 1 J 4,6). W Ewangelii wyrażenie to występuje w obietnicach Parakleta natomiast w 1 J Duch prawdy przeciwstawiony jest Duchowi kłamstwa i jest związany z rozpoznawaniem tajemnicy Jezusa. Wyrażenie „Duch prawdy” występuje też w tekstach qumrańskich (np. 1QS 4,21.23), gdzie jest używane w kontekście moralnym oznaczając jakiś przymiot ludzki. Termin „prawda” w środowisku greckim oznaczał zgodność sądu człowieka z rzeczywistością. W literaturze Janowej znajdujemy znacznie głębszą treść tego terminu. Może on oznaczać:a. Słowo Boga lub Słowo Jezusa (17,17; 1J 1,8-10)
b. Objawienie mesjańskie przyniesione przez Jezusa i w Nim obecne ( 1,17; 14,6)c. Osobę Jezusa jako objawiciela Ojca (17,9; 2J 1).
Nie tylko Chrystus, ale i Duch Święty jest utożsamiany z Prawdą 1 J 5,6. Duch Prawdy w J 14,17 oznacza Ducha Bożego, Ducha Parakleta oraz Jego relację do Prawdy, którą jest Chrystus. Duch jest w służbie Prawdy. Ewangelista w dwóch zdaniach przyczynowych określa relację Ducha Prawdy do świata i do uczniów. Przeciwstawia postawę świata do postawy uczniów w stosunku do Ducha Prawdy. Odpowiada na pytanie, kto i dlaczego może przyjąć Parakleta, a kto nie. Negatywne stwierdzenie w.17 – „nie może” wskazuje, że Ducha Prawdy nie może przyjąć świat.
Rzeczownik świat (gr. kosmos) występuje często w czwartej Ewangelii w różnych kontekstach. Może oznaczać:
1/cały stworzony wszechświat (1,10b; 17,5)
2/ ziemię lub ziemską sytuację (1,9; 17,11)
3/ rodzaj ludzki (3,16)
4/ ludzi poddanych szatanowi, trwających w błędzie i w złości.
Nie tylko Chrystus, ale i Duch Święty jest utożsamiany z Prawdą 1 J 5,6. Duch Prawdy w J 14,17 oznacza Ducha Bożego, Ducha Parakleta oraz Jego relację do Prawdy, którą jest Chrystus. Duch jest w służbie Prawdy. Ewangelista w dwóch zdaniach przyczynowych określa relację Ducha Prawdy do świata i do uczniów. Przeciwstawia postawę świata do postawy uczniów w stosunku do Ducha Prawdy. Odpowiada na pytanie, kto i dlaczego może przyjąć Parakleta, a kto nie. Negatywne stwierdzenie w.17 – „nie może” wskazuje, że Ducha Prawdy nie może przyjąć świat.
Rzeczownik świat (gr. kosmos) występuje często w czwartej Ewangelii w różnych kontekstach. Może oznaczać:
1/cały stworzony wszechświat (1,10b; 17,5)
2/ ziemię lub ziemską sytuację (1,9; 17,11)
3/ rodzaj ludzki (3,16)
4/ ludzi poddanych szatanowi, trwających w błędzie i w złości.
Taki świat sprzeciwia się oddaniu siebie Bogu i przyjęciu Jego wysłannika Chrystusa. Prześladuje Chrystusa z nienawiścią (7,7; 12,31; 14,30).
To ostatnie znaczenie ma ten rzeczownik w naszym tekście. Czasownik „nie może” oznacza niemożność radykalną. Aby przyjąć Parakleta trzeba mieć szczególną dyspozycję w stosunku do Jezusa (8,23-24). Kryterium przyjęcia Parakleta jest postawa ludzi wobec Jezusa - Wysłannika Bożego. Dla opisania relacji do Ducha Prawdy ewangelista użył czterech czasowników:
1/ „móc” (gr. dunamai) – czasownik ten z negacją wyraża zależność ludzi od Boga w tym, co dotyczy zbawienia, Królestwa Bożego, owoców tego Królestwa. Jest to niezdolność człowieka tylko na podstawie ludzkich sił. Staje się ona niemożnością radykalną, gdy człowiek świadomie wybiera postawę wrogą Bogu. Człowiek staje w pozycji zamknięcia uniemożliwiającego działanie wszechmocy Bożej. Taką niemożność ma na myśli autor naszego tekstu.
2/ „przyjąć” (gr. lambanō) - czasownik ten może być tłumaczony: przyjąć, uchwycić, ogarnąć, brać. Występuje on w związkach między Jezusem a ludźmi. W aspekcie pozytywnym ukazuje przyjęcie osoby Jezusa (1,12; 13,20). Czasownik ten może występować w różnym kontekście:- przyjęcie słów Jezusa (17,8)- przyjęcie tych, których On posyła (13,20)- przyjęcie daru (1,16)
Duch prawdy jest darem dla tych, którzy mają dyspozycję przyjąć go. Świat o którym mówi autor czwartej Ewangelii nie ma takiej dyspozycji. Użycie tego czasownika w aoryście oznacza czynność jednorazową. Przyczynę odrzucenia Parakleta określa dalsze zdanie - „bo Go nie widzi, ani nie zna”.
3/ „widzieć” (gr. theōreō ) – użycie tego czasownika w naszym tekście z negacją wskazuje na brak zainteresowania oraz obojętność świata, który nie widzi. Przedmiotem takiego widzenia są znaki Jezusa, chwała i osoba (6,40). Świat nie chce ich widzieć, tym bardziej nie chce ich pojąć, dlatego nie może widzieć też Parakleta.
4/ „znać” (gr. ginōskō) – czasownik ten jest odniesiony do świata w formie negatywnej. Poznanie dla środowiska semickiego nie ogranicza się tylko do sfery intelektualnej, ale dotyczy też doznania, doświadczenia przedmiotu, który się poznaje. Poznanie w środowisku semickim ma charakter dynamiczny. Oznacza przyjęcie objawienia i życie zgodne z przyjętym objawieniem. Negatywna postawa świata wobec Jezusa przedłuża się w negatywną postawę wobec Parakleta (14,17).
Odmienna postawa cechuje uczniów Chrystusa („Wy znacie Go”). Na pytanie, dlaczego uczniowie znają Chrystusa możemy znaleźć dwie odpowiedzi:
I/ „bo u was pozostaje...” - Pierwsze uzasadnienie znajomości Parakleta przez uczniów wzmacnia stwierdzenie w.16. Zostaje tu wykorzystany typowo Janowy czasownik „pozostawać, przebywać, trwać” (gr. menō) . Termin ten w naszym tekście połączony jest z przyimkiem greckim para oraz z trzecim przypadkiem. Taka konstrukcja wskazuje na szczególną bliskość, gościnność, przebywanie u kogoś (por. 1,39; 1,40)
II/ „i w was będzie” - grecki przyimek en użyty w połączeniu z Duchem Prawdy oznacza zapowiedź nowego sposobu Jego zjednoczenia z uczniami. Do czasów paschalnych Paraklet był u nich (para) przez Jezusa. Po wydarzeniach paschalnych wraz z Ojcem i Jezusem będzie w nich (en - 14,20, 14,23). Czas przyszły „będzie” potwierdza charakter obietnicy słów Jezusa. Koresponduje to z formą czasu przyszłego „zostawię” w. 18. W tym wierszu kończą się werbalne wzmianki o Paraklecie.
To ostatnie znaczenie ma ten rzeczownik w naszym tekście. Czasownik „nie może” oznacza niemożność radykalną. Aby przyjąć Parakleta trzeba mieć szczególną dyspozycję w stosunku do Jezusa (8,23-24). Kryterium przyjęcia Parakleta jest postawa ludzi wobec Jezusa - Wysłannika Bożego. Dla opisania relacji do Ducha Prawdy ewangelista użył czterech czasowników:
1/ „móc” (gr. dunamai) – czasownik ten z negacją wyraża zależność ludzi od Boga w tym, co dotyczy zbawienia, Królestwa Bożego, owoców tego Królestwa. Jest to niezdolność człowieka tylko na podstawie ludzkich sił. Staje się ona niemożnością radykalną, gdy człowiek świadomie wybiera postawę wrogą Bogu. Człowiek staje w pozycji zamknięcia uniemożliwiającego działanie wszechmocy Bożej. Taką niemożność ma na myśli autor naszego tekstu.
2/ „przyjąć” (gr. lambanō) - czasownik ten może być tłumaczony: przyjąć, uchwycić, ogarnąć, brać. Występuje on w związkach między Jezusem a ludźmi. W aspekcie pozytywnym ukazuje przyjęcie osoby Jezusa (1,12; 13,20). Czasownik ten może występować w różnym kontekście:- przyjęcie słów Jezusa (17,8)- przyjęcie tych, których On posyła (13,20)- przyjęcie daru (1,16)
Duch prawdy jest darem dla tych, którzy mają dyspozycję przyjąć go. Świat o którym mówi autor czwartej Ewangelii nie ma takiej dyspozycji. Użycie tego czasownika w aoryście oznacza czynność jednorazową. Przyczynę odrzucenia Parakleta określa dalsze zdanie - „bo Go nie widzi, ani nie zna”.
3/ „widzieć” (gr. theōreō ) – użycie tego czasownika w naszym tekście z negacją wskazuje na brak zainteresowania oraz obojętność świata, który nie widzi. Przedmiotem takiego widzenia są znaki Jezusa, chwała i osoba (6,40). Świat nie chce ich widzieć, tym bardziej nie chce ich pojąć, dlatego nie może widzieć też Parakleta.
4/ „znać” (gr. ginōskō) – czasownik ten jest odniesiony do świata w formie negatywnej. Poznanie dla środowiska semickiego nie ogranicza się tylko do sfery intelektualnej, ale dotyczy też doznania, doświadczenia przedmiotu, który się poznaje. Poznanie w środowisku semickim ma charakter dynamiczny. Oznacza przyjęcie objawienia i życie zgodne z przyjętym objawieniem. Negatywna postawa świata wobec Jezusa przedłuża się w negatywną postawę wobec Parakleta (14,17).
Odmienna postawa cechuje uczniów Chrystusa („Wy znacie Go”). Na pytanie, dlaczego uczniowie znają Chrystusa możemy znaleźć dwie odpowiedzi:
I/ „bo u was pozostaje...” - Pierwsze uzasadnienie znajomości Parakleta przez uczniów wzmacnia stwierdzenie w.16. Zostaje tu wykorzystany typowo Janowy czasownik „pozostawać, przebywać, trwać” (gr. menō) . Termin ten w naszym tekście połączony jest z przyimkiem greckim para oraz z trzecim przypadkiem. Taka konstrukcja wskazuje na szczególną bliskość, gościnność, przebywanie u kogoś (por. 1,39; 1,40)
II/ „i w was będzie” - grecki przyimek en użyty w połączeniu z Duchem Prawdy oznacza zapowiedź nowego sposobu Jego zjednoczenia z uczniami. Do czasów paschalnych Paraklet był u nich (para) przez Jezusa. Po wydarzeniach paschalnych wraz z Ojcem i Jezusem będzie w nich (en - 14,20, 14,23). Czas przyszły „będzie” potwierdza charakter obietnicy słów Jezusa. Koresponduje to z formą czasu przyszłego „zostawię” w. 18. W tym wierszu kończą się werbalne wzmianki o Paraklecie.
w. 17-18
Nie zostawię was sierotami: Przyjdę do was. Jeszcze chwila, a świat nie będzie już Mnie oglądał. Ale wy Mnie widzicie, ponieważ Ja żyję i wy żyć będziecie.
Jezus obiecuje swym uczniom, że nie pozostawi ich sierotami. Mimo doświadczenia rzeczywistości śmierci swego Mistrza uczniowie będą mogli doświadczyć obecności zmartwychwstałego Pana. Słowa Jezusa realizują się w całej pełni, gdyż dzięki Jezusowi uczniowie w mocy Ducha Świętego mogą odnajdywać swoje miejsce przy Ojcu otrzymując miłość Syna. Chociaż Jezus odchodzi, to de facto Jego odejście jest Jego przyjściem do uczniów. Dzięki Duchowi Świętemu uczniowie mogą doświadczać w swym życiu tajemnicy synostwa Bożego we wspólnocie z Ojcem i Synem. Świat, który nie może przyjąć Ducha Prawdy nie będzie oglądał także Jezusa. Koncentrując się tylko na patrzeniu fizycznym zamknie się na Miłość w swojej duchowej ślepocie. Uczniowie poprzez wiarę prowadzącą do kontemplacji Jezusa będą mogli zobaczyć Jezusa w sposób nowy poprzez rany Jego rąk i boku. Nowe patrzenie uczniów na Zmartwychwstałego Pana będzie życiodajne. Przyjmując Jezusa otrzymują dar życia wiecznego w Jego życiu, które przez misterium paschalne zwyciężyło śmierć.
Nie zostawię was sierotami: Przyjdę do was. Jeszcze chwila, a świat nie będzie już Mnie oglądał. Ale wy Mnie widzicie, ponieważ Ja żyję i wy żyć będziecie.
Jezus obiecuje swym uczniom, że nie pozostawi ich sierotami. Mimo doświadczenia rzeczywistości śmierci swego Mistrza uczniowie będą mogli doświadczyć obecności zmartwychwstałego Pana. Słowa Jezusa realizują się w całej pełni, gdyż dzięki Jezusowi uczniowie w mocy Ducha Świętego mogą odnajdywać swoje miejsce przy Ojcu otrzymując miłość Syna. Chociaż Jezus odchodzi, to de facto Jego odejście jest Jego przyjściem do uczniów. Dzięki Duchowi Świętemu uczniowie mogą doświadczać w swym życiu tajemnicy synostwa Bożego we wspólnocie z Ojcem i Synem. Świat, który nie może przyjąć Ducha Prawdy nie będzie oglądał także Jezusa. Koncentrując się tylko na patrzeniu fizycznym zamknie się na Miłość w swojej duchowej ślepocie. Uczniowie poprzez wiarę prowadzącą do kontemplacji Jezusa będą mogli zobaczyć Jezusa w sposób nowy poprzez rany Jego rąk i boku. Nowe patrzenie uczniów na Zmartwychwstałego Pana będzie życiodajne. Przyjmując Jezusa otrzymują dar życia wiecznego w Jego życiu, które przez misterium paschalne zwyciężyło śmierć.
w. 20
W owym dniu poznacie, że Ja jestem w Ojcu moim, a wy we Mnie i Ja w was. Wyrażenie „ów dzień” nawiązuje do starotestamentalnego Dnia Pańskiego. Jest to dzień chwały Bożej. Na kartach Nowego Testamentu dzień ten jest utożsamiony z paruzją Chrystusa, który na końcu czasów przyjdzie w swej chwale. Tryumf tego dnia zapoczątkowany jest przez misterium zmartwychwstania Chrystusa. W świetle poranka zmartwychwstania uczniowie mogą lepiej dostrzec komunię Syna w Ojcu i swoją komunię w Trójjedynym Bogiem. Poznając miłość istniejącą pomiędzy Ojcem i Synem można mieć udział w życiu Boga.
W owym dniu poznacie, że Ja jestem w Ojcu moim, a wy we Mnie i Ja w was. Wyrażenie „ów dzień” nawiązuje do starotestamentalnego Dnia Pańskiego. Jest to dzień chwały Bożej. Na kartach Nowego Testamentu dzień ten jest utożsamiony z paruzją Chrystusa, który na końcu czasów przyjdzie w swej chwale. Tryumf tego dnia zapoczątkowany jest przez misterium zmartwychwstania Chrystusa. W świetle poranka zmartwychwstania uczniowie mogą lepiej dostrzec komunię Syna w Ojcu i swoją komunię w Trójjedynym Bogiem. Poznając miłość istniejącą pomiędzy Ojcem i Synem można mieć udział w życiu Boga.
w. 21
Kto ma przykazania moje i zachowuje je, ten Mnie miłuje. Kto zaś Mnie miłuje, ten będzie umiłowany przez Ojca mego, a również Ja będę go miłował i objawię mu siebie». Wiersz ten na zasadzie inkluzji do wiersza 15 podejmuje problematykę relacji pomiędzy zachowaniem przykazań i miłością. Zostaje tu mocno podkreślone, że zachowywanie przykazań jest znakiem prawdziwej miłości. W tej perspektywie miłość jawi się jako źródło i cel zachowywania przykazań. Dzięki realizacji miłości możemy tworzyć głębszą komunię z Bogiem i bliźnimi. Dzięki realizacji przykazania miłości możliwe jest głębokie doświadczenie miłości Ojca. Człowiek doświadcza wówczas kochającego uścisku Ojca, który przytula go do swego Serca. Im bardziej potrafimy otworzyć się na darmową miłość Ojca, tym bardziej czujemy się Jego dziećmi. Czując się miłowanym bardziej potrafimy kochać. Dzięki wspólnocie miłości Jezus w mocy Parakleta może uczniom w całej pełni objawiać Siebie i oblicze kochającego Ojca.
Kto ma przykazania moje i zachowuje je, ten Mnie miłuje. Kto zaś Mnie miłuje, ten będzie umiłowany przez Ojca mego, a również Ja będę go miłował i objawię mu siebie». Wiersz ten na zasadzie inkluzji do wiersza 15 podejmuje problematykę relacji pomiędzy zachowaniem przykazań i miłością. Zostaje tu mocno podkreślone, że zachowywanie przykazań jest znakiem prawdziwej miłości. W tej perspektywie miłość jawi się jako źródło i cel zachowywania przykazań. Dzięki realizacji miłości możemy tworzyć głębszą komunię z Bogiem i bliźnimi. Dzięki realizacji przykazania miłości możliwe jest głębokie doświadczenie miłości Ojca. Człowiek doświadcza wówczas kochającego uścisku Ojca, który przytula go do swego Serca. Im bardziej potrafimy otworzyć się na darmową miłość Ojca, tym bardziej czujemy się Jego dziećmi. Czując się miłowanym bardziej potrafimy kochać. Dzięki wspólnocie miłości Jezus w mocy Parakleta może uczniom w całej pełni objawiać Siebie i oblicze kochającego Ojca.
Meditatio
Jezus opuszczając ziemską rzeczywistość i żegnając się ze swymi uczniami nie chce pozostawić ich w osamotnieniu, smutku i rozpaczy. Kieruje do nich słowa testamentu, w których zawarte jest pocieszenie, nadzieja i obietnica dla rodzącego się Kościoła. Jezus przekazuje swym uczniom, że nie zostawi ich sierotami i będzie stale obecny wśród nich w osobie Parakleta. Duch Prawdy pozwoli uczniom głęboko przeżywać prawdę dziecięctwa i w pełnym blasku ukaże misterium paschalne. W naszym życiu nie ma ani jednej godziny, minuty czy ułamka sekundy, w których moglibyśmy doświadczać opuszczenia nas przez Boga. To my sami oddalamy się od Niego przez nasz grzech i nieposłuszeństwo, ale On jest zawsze przy nas czekając na nasz powrót i na nasze wyznanie miłości. Bóg zaprasza nas do wspólnoty życia i miłości. On pragnie obdarzyć nas najcenniejszym darem życia wiecznego. Pragnąc byśmy jako dzieci Boże byli Jego narzędziami we współczesnym świecie chce byśmy po naszych drogach podążali w Jego mocy i Jego świetle. Na nasze ufne Marantha (Przyjdź Panie) Jezus odpowiada dziś „Przyjdę do Was”. Przyjmijmy dar Jego miłości zrealizowanej aż do końca przez krzyż i zmartwychwstanie.
Contemplatio
Duchu Święty, oświeć mnie.
Cóż mam czynić, by odnaleźć Jezusa?
Apostołowie byli prości. Przebywali z Jezusem, lecz Go nie rozumieli.
Ja też jestem w domu Pana i nie rozumiem Go
. O Duchu Święty, gdy zesłałeś swe światło, to przemieniłeś apostołów.
Dałeś im moc.
Wszelkie poświęcenia stały się im łatwe.
O Źródło światła i pokoju, przyjdź i oświeć mnie.
Zaspokój mój głód i pragnienie.
Jestem ślepa, otwórz me oczy.
Jestem nędzna, napełnij mnie Twymi darami…
Przyjdź - me Pocieszenie; przyjdź - Radości moja, przyjdź – Pokoju, Mocy i Blasku.
Przyjdź i oświeć mnie, bym odnalazła źródło orzeźwienia.
Jedna kropla Ciebie wystarczy, bym ujrzała Jezusa.
Zbawiciel powiedział, że przychodzisz do prostaczków: oto ja pierwsza z nich.
Nie proszę o inną naukę czy mądrość, jak tylko o naukę odnalezienia Jezusa i mądrość zachowania Go na zawsze.
Duchu Święty natchnij mnie
Miłości Boża pochłoń mnie
Maryjo, Matko moja z Jezusem błogosław mi
Na prawdziwą drogę skieruj mnie
Od wszelkiego zła
Od wszelkiego niebezpieczeństwa i złudzenia
Zachowaj mnie. Amen
(Błogosławiona Mariam od Jezusa Ukrzyżowanego – Mała Arabka)
Miłości Boża pochłoń mnie
Maryjo, Matko moja z Jezusem błogosław mi
Na prawdziwą drogę skieruj mnie
Od wszelkiego zła
Od wszelkiego niebezpieczeństwa i złudzenia
Zachowaj mnie. Amen
(Błogosławiona Mariam od Jezusa Ukrzyżowanego – Mała Arabka)
Actio/oratio
Czy w swoim życiu łączę wypełnianie przykazań z miłością? Co robię, aby pogłębiać w swym życiu obecność Parakleta? Czy Jezusowa obietnica Parakleta jest dla mnie źródłem nadziei i wezwaniem do życia w Bogu? Czy doświadczam rzeczywistości życia, którym obdarza mnie Bóg? W jaki sposób pogłębiam w sobie świadomość umiłowanego dziecka Boga wezwanego do pełni szczęścia?
Ks. Mirosław Stanisław Wróbel
Instytut Nauk Biblijnych
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
Instytut Nauk Biblijnych
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
