Mnemotechnika, gematria, numerologia
i inne straszne słowa
Mam takie pytanie: czytałem książkę o Ojcach Pustyni, którzy uczyli się Biblii na pamięć (nie pamiętam już tytułu),czytałem ,że nim spisano ST Żydzi wiadomo przekazywali sobie ją ustnie oraz że tekst Pisma Świętego (ST o Nowym nic takiego nie znalazłem) ma rytm. Czy są jakieś artykuły lub książki na temat metod przekazywania i zapamiętywania tekstu biblijnego (czy np.: 10 przykazań to 10 palców ,czy w Rdz 1 - 10 wypowiedzi Boga itd.)
Większość z ksiąg Pisma Świętego, zanim została spisana do formy takiej, jaką dysponujemy obecnie, krążyła w formie ustnej (poszczególne narracje, opowiadania, pieśni, przepisy, pouczenia, historie) przez dłuższy lub krótszy czas. W przypadku ksiąg Starego Testamentu mogą to być całe setki, zbliżające się może nawet do tysiąca lat, natomiast materiał Nowego Testamentu znajdował się w obiegu znacznie krócej. W przypadku Ewangelii było to maksymalnie około 50-60 lat, natomiast większość z Listów św. Pawła powstawała praktycznie „od ręki”[1].
Natomiast jeżeli chodzi o rytm, był on jednym ze środków starożytnej poezji, w odróżnieniu od niego rym, jest wymysłem czasów zasadniczo nowożytnych. Tekst hebrajski wielu psalmów, pieśni posiada rytm, opiera się on na długości samogłosek (tzw. iloczas[2]), przez co recytowanie tekstu posiada pewne metrum, w związku z tym samo czytanie tekstu jest od początku połączone z melodią. Biorąc pod uwagę fakt, że zarówno w judaizmie, jak i w islamie oraz wschodnich obrządkach chrześcijaństwa, nigdzie w czasie liturgii nie czyta się tekstu, ale śpiewa się go – mamy do czynienia ze zwróceniem uwagi na specjalny, święty charakter tekstu. Cały tekst Starego Testamentu opatrzony został w tym celu przez Masoretów specjalnymi znakami, tzw. akcentami, które mają pomóc czytelnikowi w realizacji głosem tekstu świętego.
Przykład "śpiewania" Koranu - http://youtu.be/jivNz_i9QTU
W kwestii znajomości Starego Testamentu na pamięć, wiązała się ona z metodą edukacji, obecną na całym Bliskim Wschodzie w czasach starożytnych i po części także nawet dzisiaj. Nauka polegała na opanowaniu na pamięć cały materiał znany przez nauczyciela. Wiązało się to przede wszystkim z niedostatkiem lub wielką ceną materiałów piśmienniczych[3].
By łatwiej zapamiętać tekst wprowadzano wiele pomocy mnemotechnicznych, jednak należy ostrożnie odróżnić wspomnianą w pytaniu mnemotechnikę od symboliki liczb oraz gematrii. Mnemotechnika to jest ogólna nazwa sposobów zapamiętywania tekstu – są one raczej zewnętrzne wobec zapamiętywanej treści (np. akronimy, wierszyki, układy skojarzeniowe, asonanse, gry słów i inne). Rzadko występują w Biblii, albo są bardzo trudno rozpoznawalne, najbardziej widoczną pomocą mnemotechniczną są w przypadku poezji, tzw. akrostychy alfabetyczne. Jest to jednocześnie nazwa formy literackiej, według której poszczególne wersety, strofy poematu rozpoczynały się od kolejnych liter alfabetu hebrajskiego[4].
Symbolika liczb (czasem zwana numerologią) bazuje na przekonaniu, że poprzez zastosowanie (pojawienie się) określonych liczb sugeruje się jakieś ich głębsze znaczenie. W Biblii można wyróżnić następujące najważniejsze symbole liczbowe: 1 – wyjątkowość, niepowtarzalność, liczba odnosząca się do Boga (Pwt 6,4); 2 – nieuchronność (Rdz 41,32); 3 – natężenie, nasilenie (Iz 6,4); 4 – powszechność (Rdz 2,10); 6 – niedoskonałość (2 Sm 21,20); 7 – doskonałość, właściwa zasadniczo Bogu (Ap 5,1-6); 12 – doskonałość w służbie Bogu (Ap 7,5-8) itd.
Gematria jest jednym ze sposobów interpretowania tekstów zasadniczo na poziomie ich elementarnych składników, a więc uwaga skoncentruje się na literach, często niezależnie od zdań i całych opowiadań, które w zapisie Księgi składają się z tych liter. Stosowanie gematrii polega na obliczaniu wartości gematrycznej słowa przez zsumowanie wartości tworzących go liter-cyfr i znajdowaniu związków pomiędzy terminami o tej samej wartości gematrycznej, co może być bardzo dalekie od semantycznych wartości odnośnych terminów, tworzących sens wyrazowy tekstów, w których te terminy występują. Jest to zasadniczo rzecz trudna do opracowania przez osoby, które nie wychowały się w języku hebrajskim i nie są zaznajomione z tym sposobem „interpretowania” Biblii.
Przykład zastosowania gematrii: opowiadanie o stworzeniu świata składa się w języku hebrajskim z 434 słów. Tę samą wartość liczbową ma słowo „delet” (hebr. drzwi), w związku z tym rabini twierdzą, że stworzenie świata przez Boga jest drzwiami do zrozumienia Biblii, czyli stanowi podstawową wskazówkę niezbędną przy jej czytaniu.
Inny przykład: „na początku Bóg stworzył niebo i ziemię”, po hebrajsku brzmi: „bereszit bara Elohim et haszamajim weet haarec” – pierwsze litery poszczególnych wyrazów tworzących pierwszy werset Biblii po przeliczeniu na wartość liczbową i zsumowaniu, dają łącznie dwadzieścia dwa, co dla rabinów jest nawiązaniem do tylu samo liter alfabetu hebrajskiego. W związku z tym (między innymi) zrodziło się przekonanie, że język hebrajski jest językiem świętym, ponieważ w tym właśnie języku przemawiał Bóg.
Jeżeli jednak chodzi o opracowania traktujące stricte o kwestiach gematrycznych bądź mnemotechnicznych w Biblii, są one rozsiane. Zagadnienia te są poruszane w kontekście analiz poszczególnych jednostek literackich, lub bardzo zdawkowo omówione są we wprowadzeniach do Starego Testamentu.
[1] Jako przykład może posłużyć chociażby List do Galatów pisany w wielkich emocjach. Nawet staranne dzieło, jak List do Rzymian zawiera tzw. „anakoluty”, czyli fragmenty, w których autor przechodzi nagle, jakby w środku zdania, do innej myśli, podejmując ją później.
[2] W języku hebrajskim samogłoski mogą być długie oraz krótkie.
[3] Przekonanie o słuszności takiego sposobu edukacji panowało praktycznie aż do czasów wynalezienia druku. Wielu spośród uczonych przewidywało szybki koniec nauki „któż teraz będzie umiał wszystkie dzieła Homera na pamięć?”.
[4] Więcej na temat akrostychu alfabetycznego można przeczytać w moim opracowaniu: http://www.biblista.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=2357
Jesteś na facebooku? My też! :)
"Scriptura crescit cum legente"
"Pismo rośnie wraz z czytającym je" (św. Grzegorz Wielki)
Każdy rozmiłowany w Słowie Bożym napotyka w Biblii fragmenty, które sprawiają mu trudność w interpretacji. Zachęcamy zatem wszystkich odwiedzających stronę Dzieła Biblijnego do zadawania pytań. Na każde pytanie odpowiedź zostanie udzielona w ciągu około tygodnia, a następnie będzie ona opublikowana w sekcji "Pytania do Biblii".
Kliknij TUTAJ, żeby przesłać pytanie.
